Ibibio
Daniel Ben Udoh
Ukpene ko mme owo ekesie e’kama Ukot ukotye Ubókubók esangha isang, ukem nte mme unam efen eniede mkpatinang. Owo ama’sie asóp akan mme ekpu mbakara, ekpe, me enang ikót. Ukott ye Ubókubók ma kpere akan mme ndido idem efen: Mmó enyuñ’ enie ukem-ukem itie uyit mme akpó: mme afada ye Ifukó, ekung ekom Ubókubók ye edóng, Itóng ukot ye Itóng Ubókubók, Ikpat ye Ubókubók, kpukpru mmó etreke ye nnun Ukott ition ye ake Ubókubók, ye mbara ke kpukpru mme nnun ukott ye ake Ubókubók. UbókUbók ye ikpat eyung enie ukem ubono mme nnun mmó, ótóngóde ke ekamba nnun sim etok nnun. Ke mme eyo ako, ekamba nnun ubók ake’sie aba akpere Ubók mme nnun efen, ukem ye ekamba nnun Ukot. Mme ukot ye Ubókubók ekesie Ekot kiet-eken akpan ayin kiet ette. Mmó esie ewam kiet-eken adi’dikpe ekpat idem nka mme itie; urua, afe, edók anyóng eyung ediat ke mme eto ye obot, ye itie ake adohodo se ekpe esangha.
Adoho ke mmoñg, mmó ediana kiet ewam idem adiba ke enyóng mmóñ, awók ayun nnim. Mmó eke’dat edidiana kietd ye una ufik ke ebuana mmó. Eyun Ebó uwam eto mme ndido idem efen, ate aditang Ikó ke inua, ekop mkpó ke Utóng, ekop ufik mkpó ke iwuo ye adise mkpó ke eyen. Nka iso mmó ke edidiana kiet anam mme ndido efen enie ifiek esit. Enyung ekop ubiak. Adi’nó mme itikpe uwam ayien ette. Ifiek esit anyung a’biat mmó ye akikere ke ukot ye ubók e’dat itie mmó. Enyung etónhó adidio ndudió mbangha ukot ye ubók. . Eyun etonho adidio ndudio mbangha ukot ye Ubókubók. Edemme abuót ifiók ato mbut ibuot ifiók, anyung asin ke edinam ini kiet. Anyung atónghó adikpa idem, ekamba, ke bangha odudu Ubókubók ye Ukot.
Ami ake’sónhó odudu ntem, akpa anye idem. Mme Ukot ye Ubókubók, emi ikidi ifanake idem kese mme ndido efen enie ye se edo inam, ndien eyun ebuót uyo eto inua eyun etuñhó adi’ dikpe afara ke imi ifón ikan ndido efen. Ke usóp-usóp emi akabare asin ke anie ófón akan; Ubókubók anyung akpon inua abangha ntuk nyan-nyan nnun amó, ke ndo-ndo ado asueng imuk ndokpo nnun ukot. Mbak edinam ikan, nnun ukot anyung asueng ntuk nnuen-nnuen nnun Ubókubók, ndutordo ndito eka adok. Ndutóró ami ama asuk aka iso kemme usen, ke mme ndusuk ini, asie afina ukeme mmó adidiana ótó kiet nnam utom. Ke akpatre ake awuónghó ke mbuba usiongho inwek; enyung ekana ebine mme ndido efen ke ndikpe nyung mbiere nnó mmó. Ado edemme akemen ifiók mbuba ami adi. Eti ifiók, kpukpru mmo eyimme. Ado nso? Ndusuk mmó edat ifiók mbuba mbre mbók edi – ukot ye ubók mbre mbók! Ndusoho ewóró edi ye mbre ikua, mbre ifiók, ufehe itók ye mme mbre efen ate nsa akpók, ado mbre ami akedo ke ata nsat-nsat usung man akpe ato’do ndido kiet akpekeme ndidue. Edemme ini kiet efen, ke amake buót ifiók ato ibuot, ówóró adi ye etuk ifiók. Ke mme ndido kiet-kiet eya ówóró edi ye mbuba, ke mme idaha. Ubók ye ukot eyimme. Mbuba ami ake’dat itie ke isit akai ema eketem ema ke mkpere mmóñ inyang. Kpukpru mme ndido emi ekeba ke óyóghó ifiók mbenghe idem ke abangha ndik me mkpó kiet ake adohodo akpeyeme adimum idem ke nyangha ifiók, idaha ami mme ndido amó eyemme adiba ke ekpri mbuba. Eyen aka ke ayan idagha adi’se mme mkpri mkpó ndik ake atode ótó ye ebiet ake adoho do; mme utóng enyung eba ke akwa mbenghe idem adikop ekpri uyo ake atode ótó ye ebiet ake adohodo; iwuo anyung anenghe mme eyink iwuo adikop mme utebe mkpó ndik ake mme eyen ye utóng imi ikitte inyung ikopke ibañha; edemme nko anyung abenghe idem adi ibóng mkpó ndik. Ibiom ada etop mbuba ami adók ke nkana inang akai, mmóng yeikpeghe afim. Ke atu akpa mme andi wóró nda akedo mme
Unam ake eniede mkpat inang, uwak mme ikpó unam eken enyeghe mme nkók eto, adiwót ke idi ke emem. Akedo ediye udim mme ekpe, anwa-ikót, ekpe, enang ikot, ewa ikot, enin, enang mbiomo, edop, ekpri nyin edop, ekpu mbakara, usine ye ekpu. Uyañ, isantim, iyak, effiom, ettad idem enim ke mben mmóñ ye isim ke esit mmoñ. Mme nam ukot iba, uchad, iwówó ye ekikó inuen uwa enyeghe mba mmó ke idara; mme inuen esiongho uyo ke enyóng mme eto; mme unam mba efen ekwó ikwó kpukpru mme ini. Utu ekpe, utuñ, nkaañ, etim, enyión ke isóng ye mme eto. Okube asangha usuk-usuk, ke ntum idem, yenting eyen, ke ini akpók afegheke akanna, inyung idagha itie kiet.Ebók, ikpón ebuk, idiók, etamma ekóbó mmi eduako. Nko mme eto ye ikót ebuko eka iso, efiak edem, eka enyóng, enyung etek.
Inua abire mbuba emi ye ikwó:
Inam ami adi iba ke idara
inam ami adi iba ke idara
inam ami adi iba ke idara
sia kpukpru nyin ido ntikpe kiet.
Ubók ye ukot enwónghó adinyimme ibóró mbuba ami ke emem; ke una ifik esit, ke una adifañha ebuana ndubeghe, ye una adi’sin mkpak ukot. Ubók asio akpa mbuba: mmó etop etok eto ke isóng. Ukot ke nnasia mme ke ufien mme ke ndagha iba, akenie adimene etok eto ami ke isóng nyung top.
Nangha ukot iba ema ekemme ndikot kiet eken, ke in eke adoho do kembuba ami asuk akade iso, ye adidat nnun mmó nsin ke edinam, man ekpekeme adikid unen ke mbuba ami. Mmó edomo adiyod nkana, enuk, enyung ewana ke mme nsio-nsio usuñ ado ikemeke adibene yak afón: ke adi dikpe mkpóng itie, uma se eke keme adinam akedo adi tigha mkpóng pón itie.
Ke adi’kid ami, nnun ubók abuót uyo ato inua anyung asak amana asak. Ubók, mme adaiso mbuba ami, ekot idem mmó esanha nte ke mbre mbuba uyai, ewutmkpri idem mmó, enyung domo ke mme nsio-nsio usung enyung emenne ibio eto ado. Etop esin ke esit akai ado. Enyung eb mmem idara eto mme andi’bre mbuba ami ye mme ada iwuot mbuba ami. Esio ifiók utom efen: eben mme nkenhe-nkenhe mkpasi ntan ke akpó edesi: esin iduk ke abiawen; etobo etok iduk man ekpekeme adi idikpe mme ndopo mkpó; enam mme mkpó ekóng, enyung ekeme aditop mmó aka anyan, sangha enyung enam nte mme nnun ukot ekpe ekereke. Mme ukot enyung etiedo ekpa idem ke mme ifiók uyai edinam avin ette mmó. Ubók mme ada iwuot edinam ami amia ke itoro ye edidiana kiet ye mme Ubókubók efen, emi ake ayatde mme ukot esit ata eti eti. Akpasuk adi nte mmó ikidi iyemme yak Ikan; ke ini amó eke etiede do ke mfughó, ekamba nnun mmó anyung akpud ntan ke isóng, mmó etiedo adise mbon ebighi ikan ke mbuba ami. Ake mmó, kpukpru owo ebo ete ke akedo mmem-mmem. Ete yak ubók adikpe afid idem akama atónghó ke mbang ekpa kiet asim efen. Mme nkoko idem nnun ubókubók ekere ete, nsutó ndisime mbuba. Akedo mkpó ndise. Ate kpukpru mkpó Se’iba ke idem akanade ana. Ubók atuk isóng; ayen akpere isóng ison, inyung ikemeke adikid usung ato nangha akpere isóng naha anye akpede ison; obu ódónghó iwuo, anyung anam enye afiari, mme ukot ye ubók efum ke enyóng;
‘Nyayo juu’, mmeada iwuot mbuba ami esio mkpó, enyung ekwó ete;
Nyayo juu
Hakuna matata
Fuata Nyayo
Hakuna matata
Turukeni angani.
Ado kpukpru mme edinam mmó akedo ke mme ubókubók. Mme ndido ake ke ekpri ini mbem iso ekesio mme nyió-nyió edinam, akeme ókpósóng mkpó mmó adikan. Ke adisanha etok-etok, ubókubók atua ke ubiak, asónghó, atuko, anyung ayak idem ató ke isóng. E’duók odudu enyung emana e’tónghó akañ efen. Ini eyem edomo aditad mme nnun ubók, man ekpekeme adi’mum isóng afón, ado ekamba nnun kpót ke eke ekeme aditad. Enyung edomo adi’sin idem nkana, ado owo ikiyimeke, sia ke adinam ami, ukot ama akene asine. Akem ini nnun ukot adisak. Mmó ebuót ndokpo uyo eto inua adisak nkan etok uyo nnun ubókubók eke ekamake. Ke adikop nsagha ami, mme ubókubók ema eyat esit ata eti-eti, enyung edaka eda ini kiet efen adidikpe idem nkama. Ke ndue idem. Mme Ubókubók ye nnun Ubókubók ema ekop nkak idem adika iso ke adinam mmó. Mme ukot enyung enem esit adiwut ukeme uko mmó: enyung e’mia mkpat, esangha ikpat ke ikpat, efeghe itók, etama ntama anyóng ye ayan, inyunghó iyak idem aduó ke isóng. Ikpat mme ada ibuot mbuba ami anyung amia ke isóng ke adiyimme ye ke esit kiet. UbókUbók ama anyung adikpe idem adi’fangha una ido mbre ke adifre ke mmó eke etónghó mbre ami. Ado akpa imó mmó, kóró mme ada ibuot mbuba ami, ekid esen mkpó ke abangha Ubókubók; ekamba nnun Ubókubók eke tadda, ke ini Ubókubók akeyemme adi’dikpe ekpat idem, asañna akpon mme nnun Ubókubók efen. Mme ndido emi ebaha ke mbuba ema etónghó adisak ke ini ekitte mkpó efen; ke ebede ndiañna ekamba nnun Ubókubók ake anama ukeme Ubókubók aduó, anye anyung adikpe ndagha ifiók adi’diónghó. Nsido ami? Ukwang mkpó akabare ado odudu edinam!
Mbre mbuba adisio ndido ake ófónnó akan, ama aka iso ke usen ition, ibat nnun Ubókubók ye ake ukot ke mme idem. Edomo kpukpru ukemme ado ikemeke adisio andikan ke mbuba ami; kpukpru mme ndido ami ema efón ke mme edinam mmó; inyung ibagha anye si ikidiyemme uwam ayin eka.
Mmó enyung ebono adidunghó nyung nse; mme nso ido idem, kpukpru mmó abip ete, enyung ekit ete ke kpukpru mmó ke eboho kiet anye ado idem; ke kpukpru mmó eke enyung ediana kiet. Kpukpru mme ndido enyung enie adinam utom mmó ófón man ndido efen ekpe ekeme adiyung mba ufón. Mañ ekpekeme adi’tre uto mbuba ami ke ini iso ye ndutóró ke idem mmó, mmó ema esio ifiók ebo ke atónghó ke ado, ke ekpat idem abi isi isangha ñneke-ñneke, ye ukot iba ke isóng ye Ubókubók ke enyóng. Idem ama anem esit abanha ifiók ami, ado mme mkpri eyen ówóñ ebisi isangha ke ukot ye Ubókubók mañ eki ifre ntikpe mmó. Mmó ema enyung ebañha utom eno mme ndido; ukot aya adikpe ekpat idem akama, ema esim itie se eyem adi’tre, Ubókubók aya anam akpa imó mme utom ake awanade edinam ye adi’kama mkpó. Ke ini ukot ye ikpat enamde ikpó utom adimenere, Ubókubók asañha anyung ada ifiók utom asin ke edinam adibob nkan nkuk mmó. Anyung akit abo ke udia asim inua. Inua mme edet ke inua eya etta enyung enó aka idib. Idib nko aya akpud mme ndion mkpata ndidia ami adóng ke ekpa man akpesim kpukpru mme abuk ye akpó idem. Ndien idib aya aben afid mme mkpata ndidia idem idiyemme aba asin ke ekpa uduañ, anyung ato’do anye anim ke obot, ndusuk aduk isóng asine ate ndion. Mkpó iwañ ekóri enyung esio mme mfri; Ubókubók akikpe anyung asin ke inua. Oh, ado ntoro, nkana uwem ederimbot.
Koro mme mbre ye edinam ema ebañha ukem-ukem; adi ikwó-ikwó, utang ikó ye usak imam ema eyak enó inua; ufehe itók ye mbre ikpa ema eyak eno ukot, ekamba-ekamba; ke ini eke eyaka mme mbre ikpa anye ake Ubókubók enó Ubókubók, ke ukot abaha ke adi ifehe itók.
Afid anwa mbre ikpa anie ukot, ekamba-ekamba. Adibahare utom ke out mme ndido ami anam idem owo akabare ado ekamba aduwem mkpó utom, anyung akan mme ikpó unam efen ke se mmó edo ye ke se ekeme adinam. Ndien mme ndido ami enyung eda eked, ke mme ubono mkpó ake mmó eniehe akeme adisuk iben mfana adi. Ibuot ake abaha ke anyóng idem, akeme adi ikere mbo ke imó imi ifón ikan ikpat ake atuke isóng, mme adikere mbo ke imó ido óbóng ye mme ndido efen ate ifun. Mmó enyung enam edióñhó ke aditañ mbañha odudu, ke ibuot ye afid se iba ke idak edo ukem-ukem. Ke adisoñho ikó ami, mme ndido ami enam enayung eke itebo ke ubiak ye idara ndido kiet, ado ubiak afid mmó. Enyung ekpan inua ke idaha aditang ami me ako, yak atang ate afid idem, ke itang ate ikpóñ.
Mmó enyung ekwó ete:
Ke idem nyin
ibagha ifun
inyung iwam kiet-eken
Nyin ida inó nyin
Iyung iwam kiet -eken
Nyin ida inó nyin
Inyung iwam kiet
Edemme uyo nyin
Mmum mien yak ummum fien
Iyung inó nsóñ idem
Mmum mien yak ummum fien Iyung inó nsóñ idem
Uyai anye ado ebugho
inyung idiana kiet inam utom
Inó nsóñ idem
Edidiana ado uko nyin
Ami akabare ado ikwó mbek abre anó idem owo. Idem owo akwó ikwó ami tutu usen ami, nko, ami anyung ke otu mme owo ye mme unam, koro mme unam efen ikidi iyimmeke adisanga ñneke ñneke. Ke abede se mmó ekid, mme unam ukot inañ emi iniehe ukem ukpughóre mkpó ami.
Ndubehe ukwó ikwó ake ado ata mkpó nsak imam. Sia inua ake ana anó udia mkpó, idoho ikwó. Enyung etónghó ido adida isio ye ikpoñ iyun iyemme adi ikpughóre ido mmó. Ke ini mme owo edat’a uwut mkpó eto iduk ubono mme ndido idem, mmó enam ófón; ado ke ini mmó ekitte idem ye ibuot ate mbon owo ke iso ekóng, kiet anyung dodo ke anyóng eken, mmó esangha ekpere nditó ette mmó, kpa mme unam eke esine ukpughóre mkpó adi isangha ñneke-ñneke.
~
Edited by Nsikan Edem
Read the English translation – The Upright Revolution: Or Why Humans Walk Upright by Ngugi wa Thiong’o
Daniel Ben Udoh was born in Akwa-Ibom, the southern part of Nigeria on November 1997. A poet and aspiring performance artist, Daniel enjoys speaking and reading his Language anywhere he goes.