“Isigwebo sangempela” Ilotshwe ngu Justin Fox

---

Ngize la ukuzakufa. Ngeke ngithi yikufa kodwa ukuzaphumuza umphefumulo wami. Ngisalelwe yinyanga eziyisithupha. Yisigwebo sokufa ngempela engisithwele esiswini sami.

Kungasukukhalipha kwabodokotela nga ngisalelwe yinyanga ezintathu. Ngisanda ukwedlula ibanga lokuqala lokwelapha lesisifo elibuhlungu okumangalisayo yingakho nje ngithatha ikhefu ngaphambi kokuphindela kubanga lesibili lokwelatshwa. Yiyo indaba engilethe lapha e Timbavati indawo esekusithekeni kwezihotsha. Ngihlezi esihlalweni ngaphansi komthunzi we sihlahla ngibuka ichibi lapho okunatha khona inyamazane. Yiyo indawo engiyibona ingilungele okwamanje.

Kudala abazali bami babelepulazi kulindawo lapho ngakhulela khona kungekude lendawo ebikwa kuthiwa yi-Hoedspruit lapha umhlabathi olinyiweyo utsholobela kuze kuyefika emahlathini. Ngasuka kulindawo ngilubhekise eGoli ngemva kokuqeda isikolo lapho engenza khona imali ngamabhizimisi kodwa abazali bami baphetha ngokulithengisa lelipulazi. Loba kunjalo lindawo kayizange iphume engqondweni yami lenhlizweni yami. Hatshi ipulazi lodwa kodwa igusu. Lonke leliyagusu elitsholobela usiya empumalanga lapho okule Kruger Park khona. Yibuhle balumhlaba ngemva kokuna kwezulu lokuqala lapho ukukhala kwesilwane kukuvusa emathathakusa lokweqa kwempala. Ungabona njalo utshani bakhona ngesikhathi sebusika, izihlahla ezindala zomtshwili, isibhakabhaka esingakhanyi lapho sicina khona lokutshona kwelanga eDrakensburg okulembali ekwenza usale ulemibuzo eminenginengi.

Sengibuyile njalo kulindawo. Ngisuke eGoli emalangeni amathathu edluleyo ngatshiya imota yami esangweni lendawo yezivakatshi lapho omaqhuzu balapho beza ukuzongilanda. UJock ungumuntu omdala okhangela izinto ezincane nje enzikini yalindawo. Imibheda eyisitshiyagalombili nje, imlingene ngempela. Kayingaduli le emikhulu emihlanu loba nje ingelansimbi lempembe. Okujabulisayo kakhulu yikuvakatshiswa kundawo yezinyamazana kabili ngelanga okugoqela amatende afakwe endaweni ephakemeyo. Yikho lokho engikufunayo. Angilandaba lalezindawo zezivakatshi ezicwebezelayo, ezilemihlobo etshiyeneyo eyeshampoo, lomhlobo wenhlanzi ovela emfuleni uSabie lesisebenzi esihamba silungisa lapho ongcolise khona. Ngithanda lezinto zakudala emaguswini loba ngasiphi isikhathi.

UJock wayeyindoda ekhulileyo elendevu ezimhlope yase Timbavati. Umhlobo omdala wesikhathi se Rhodesia. Wayesekhule okweminyaka engamatshumi ayisikhombisa kodwa elokhe ekuthakazelela ukwabela ulwazi lwakhe kuzivakatshi ezibuya kulindawo. Ngangiyake ngibale ngaye ezingwalweni ezitholakala lapho. Kuthiwa wake walwisana lengwe njalo nguye owakha lindawo yezivakatshi ngezandla zakhe lezi. Kuthiwa njalo ngumuntu ongangenekiyo nxa kufika kwezokuvikela imvelo njalo kavumelani lokuzingela inyamazane okungekho emthethweni. Uyababa ngempela okwesawudo lithelwe emhlabathini. Yindoda uqobo ongayithakazelela ukuthi isebenze kule I Safari.

Sathi sifika kulindawo sahlangabezwa ngu Isaac okhangela ngezinyamazane, uMary ongumaqhuzu lezisebenzi zalapha ezasamukela ngesihle. Mina ngasengejwayele ukuvakatshela lapha eminyakeni eyedlulayo ngakho ukwemukelwa okunje kwakungenza ngizwe angathi singabangane bakudala. Ngesikhathi sibingelelana ngezwa angathi yonke into isibuyele esimeni esihle njalo.

Lendawo esikuyo yayingamangalisi kangako ifulelwe ngotshani ilemiduli ececiswe ngezithombe, isofa elibutofotofo, izihlalo njalo kwakugcwele ingwalo ezimayelana lezinyoni lazozonke inyamazana zasendle. KwakungoLwezi yikho ngathi ngifika ngathola kungelabantu. Ngangimdinga umuntu wokuchitha laye isizungu kodwa ngabuye ngacabanga ukuthi kulungile ngibe ngedwa.

UMary wangisa ekamelweni lami elalisekuphakameni okulingana lengatsha zesihlahla somganu. Lindawo yangikhumbuza ngesikhathi ngisesengumntwana lapho umama wayethanda ukusala endlini yepulazini nxa mina lobaba sisiyazingela sihamba ngemota yohlobo lwe Range Rover eyayisindala nje. Ubaba wayakhe indawo esekuphakameni okwamagama phezu kwengatsha ezazingathi ngezesihlahla somganu. Kwakungelalele lapha kodwa kwakukwelwa ngentambo leyo ubaba ayengikweza ngayo ukuze ngivikeleke engozini zokuhlaselwa zinyamazane nxa yena esehamba ngenyawo ukuyazingela.

Wayengitshiya kulindawo okwamahola ambalwa lengwalo engangipenda kizo lezinye into zokudlalisa nje. Ngangisenelisa njalo ukubuka inyamazane ezazibuya ukuzonatha lezaziphindela emadlelweni ngaphansi kwalapha engangikhona. Ezazingihlaba umqhwele ngumhlambi wendlovu ezazibuya zigijima ukuzonatha zihaza zibhudlukela emanzini, zinatha ngomsindo omkhulu, ezinye zibhukutsha edakeni kanti ezinye zazingezikhalayo. Ngangingadinwa yikubukela izenzo zalezinyamazane. Ngake ngabona lengwe ngelinye ilanga ifika izonatha ngokuphangisa, ixhapha amanzi ngolimi lwayo olubomvu. Ezinye inyamazane ezazibukeka ngamadlulamithi ayethi uma enatha axamalaze esehlisa intamo zawo ezinde. Kwakuwenza abe sengozini yokuhlaselwa ngendlela ayeme ngayo.

UMary wangitshengisa lapho okule alamu khona lesibane esisebenzisa umlilo welanga kunye lamanzi ahlanzekileyo. Wathi lapho esuka wangitshiya ngilesizungu angathi ngigubuzelwe liyezi elimnyama. Ngangingasumuntu ohlala edanile loba ngesikhathi uSally esehlukana lami angizange ngidele. Ngaqhubeka ngomsebenzi ngaze ngavunyelwa ukuchitha isikhathi lomntanami uClaire ngempelaviki loba nje ngangithandana lamantombazana ambalwa. Ngangingaziboni njengomuntu ohlala ekhalakhala kodwa owenza izinto athole lokhu lalokhuya akufunayo. Kodwa lokho engikuzwayo kufana lelitshe lesamende enyaweni zami elifana lokopha kwangempela kuyo yonke indawo. Ngileminyaka yokuzalwa engamatshumi amane lasikhombisa, iminyaka engehluleka ukuyichaza loba iphakathi laphakathi nje. Ayilanto ezwakalayo engingayitsho engachaza ukufanela kokuqala kwesiphetho sempilo. Ngimdala kakhulu ukuba sebangeni lezigigaba zobutsha njalo ngimncane kakhulu ukuthi ngibizwe ngo khulu.

Njengoba ngithandana lamantombazana amanengi loClaire esenyunivesi ye Ngilandi akulamuntu ozangibamba isandla angiduduze. Lami angisiboni isizatho salokho.

Ngahlangana loJock endaweni yezivakatshi sekuganxeme ihola lesithathu ntambama sanatha itiye lamakhukhisi ngemva kwalokho savakatshela lapho okulezinyamazane khona ngemota yakhe evulekileyo yohlobo lwe Land Cruiser. Kwakulamayezi aphansi nje …… angathi ngamaxolo kafudu esibhakabhakeni. Indawo ezibukekayo sasizibona ngezikhathi ezitshiyeneyo. Okokuqala sabona obhejane abamnhlophe bekhala enkungwini yothuli salandela ngomhlambi wendlovu owawucecise izihlahla zewohlo ezazilapho lokhe ziduma ngemboko yazo. Imvubu lazo sazibona zintsheza emfuleni konke lenyoni eyayilamabalabala. Sadlula amanqe ayemhlophe eqolo angathi yizithelo ezesabekayo. Kwafika engqonweni ukuthi lezinyoni zigcina imvelo ihlanzekile loba zizimbi kangaka. Kasizange senelise ukubona lesosidumbu senyamazane ezazisilindile. Saphongucabangela ukuthi sasisekusithekeni esandleni sokunxele ukuze singabonwa ngezinye inyamazana ezidla inyama.

Ngathi sengibuyela kundawo yezivakatshi ngananzelela ukuthi sokulomuntu omutsha obuyileyo njalo uphiwe indlu yokulala duze leyami. UHans wafika ngendizamtshina evela eGoli njalo omunye wezisebenzi zalapha nguye owahamba ukuyamlanda egcekeni lendizamtshina elibizwa ngokuti yi Eastgate Airport. UHans lo wayedabuka endaweni okuthiwa yi Stuttgart njalo ehamba yedwa sengize ngicabangela ukuthi yisitabane ngendlela aziphethe ngayo.

Wayekhanya ephosa alingane lami ngeminyaka njalo ekhanya ekugqokele ngempela ukuza kule indawo. Wayetshona ezithulele njalo engenelisi lokukhuluma isiNgisi esiqondileyo loba ekhanya engumuntu olungileyo nje.

Kwafika isikhathi sokudla kwantambama esakudlela ematafuleni eyisigombolozi ekhanyiswe ngezibane ezintsha ezisebenzisa umlilo welanga. Kwakukhanya lokucwayisa komlilo lesibhakabhaka esasigcwele inkanyezi. Ngangingasezwa kahle ngoba kwakuthi kungabamnyama ngizwe umoya wami usudangalele.

“Haf you seen any, how you say …. ‘Gepard’?” watsho uHans ezama ukubuza ukuthi ingwe ziyabonakala yini ngapha umlomo ugcwele inyama yebhalabhala. Waphendulwa ngu Jock owathi, “uthi amahlosi. Sokudlule iviki kumbe amaviki amabili singawaboni. Kawathandi izihlahla eziminyeneyo njengalezi. Athanda indawo ezivulekileyo.”

“Lingamangali isiNgisi kangisazi kakhulu,” watsho uHans ezama ukuzikhulula.

“Hatshi ungabilendaba wena wenza kahle,” watsho uJock emduduza. “Nxa ungezwa isijelimani sami ungamangala.”

“SVO, SVO, yikho esikufundayo.”

“Kuyini I SVO?” ngatsho ngibuza.

“Kutsho ukuthi ‘Subject Verb Object’ okuchaza ukuthi uqala ngenhloko ulandela umenzi ucine ngomenziwa nxa usenza umutsho wesiNgisi hatshi okwesijelimani okuhlangahlangeneyo.”

Sengilele embhedeni ngacabanga nge SVO. Ngangiwazi ngiwuqonda umutsho wami: ‘wena usugwetshelwe ukufa.’ Ngangikwazi kamhlophe ukuthi ukufa kwenzakala kumenziwa. Ukugweba kwakusenziwa ngumenzi kodwa engangingakwazi yikuba ogwebayo ngubani. Lalisitshoni lelobala elithi ‘wena’? Ngubani owayekhuluma ngalesosigwebo? Kwakungeke kube ngabathakathi laba abagqoke ezimhlophe ngoba bona bengababoniswayo njalo bengabokuchazela umuntu ngabakubonisiweyo. Ngaqala ukuzibuza imibuzo eminenginengi.

Kwala ukuthi ngilale. Kwezwakala ukukhala kweminyane ngaphandle komambule owayelenga ephahleni sathunzi kuze kuyefika embhedeni lapho ngilele khona. Ngezwa lemvubu eyayihlafuna utshani ngaphandle angathi iqhoba okungathi zimpande. Kwaqala lokukhala kwesagwaca silokhe siphindaphinda ngaze ngafisa ukuthi ngidinge umbhobho ngisibulale, kumbe ngisethuse siyekhalela le emnyameni.

Kambe kungabe kuyikudla lokhu engasengikudla eminyakeni eyedlulayo ngemva kokwehlukana lomkami? Ukudla okuphekwa nge Microwave okunye kwande ngenyama okunye kwande ngemibhida. He! Ungakwazi ukudla kwakulezinsuku, engxenye yikho okubulalayo. Ukudla kwakulezinsuku kakulunganga ngoba kulinywa ngemithi ekwenza kukhule masinya okunye kuyabe kuvalelwe kwafaka isikhudumezi sokuzenzela. Thina abantu kasisacabangi kodwa sesathathwa ludumo lwemali. Kusiya ngami nga ngihle ngitshiyane laloludumo lwemali ngingakangeni enkingeni. Sengizwela isizukulwane sabo Claire labazukulu engingasoze ngibabone.

Ngelanga elilandelayo uJock wasivusa ngehola lesihlanu ekuseni ebuya lombono wokuthi sihambahambe ngenyawo endaweni ebizwa ngokuthi yi ‘spoor and dung safari’ okutsho ukuthi yayiyindawo okubonakala khona lapho okuhambe inyamazane lobulongwe bazo. Ngalelolanga sasuka kulamayezi amnyama eyekhanya eseduze nje. Ngokuphazima kwelihlo sasesibona imihlobohlobo yamasondo lenyawo zenyamazane. Sabona unyawo lwemvubu olwalungathi lihlamvu, olwengulungundu olwalungathi libhokisi, olwempisi olwalufana lolwenja lamasondo amadlulamithi. UJock waqala ukusitshengisa izihlahla lezihlahlakazana ezinengi lemisebenzi yazo etshiyeneyo. Leso okuthiwa yisihlangu wathi sisetshenziswa ukubasa umlilo lokuxubha. Kuthiwa uyathatha ugatsha lwakhona uluhlube amaxolo ube usufaka wokuxubhisa ungaluhlafuhlafuna emcijweni.

“Umuthi wokuxubhisa owaziwayo ngowomlotha womtshwili ohlanganiswe lamanzi,” watsho uJock exubha amazinyo akhe alithanga. Waqhubeka wasitshengisa abantwana besihlahla ababebomvu ababenjengomqanyelwanyana lo owokufaka amanalithi.

Lo ngumdumbekhulu. Usebenza imisebenzi eminengi egoqela ukwelapha ukukhwehlela, isisu, ufuba lokwelapha umuntu odle itshefu. Kambe liyelapha yini imvukuzane? Ngazibuza ngoba leliluba likhanya ngobubomvu indawana yonke. Ngasuka ngahamba uJock engakaqedi lokukhuluma.

Egangeni lapha kwakugcwele ubulongwe obutshiyeneyo. UJock wadobha obunye bakhona obabulibhola elilithanga wabehlukanisa baba zincezu ezimbili. Wathatha olunye ucezu walupha uHans owaluthatha engagqize qhakala. Ungakhangelesisa uzabona ukuthi ubulongwe bendlovu buqhukethe imihlobohlobo yezihlahla egoqela impande zazo, amahlamvu, utshani lamaxolo. Kuthiwa lobubulongwe busebenza ukwelapha izifo ezinengi esintwini njalo luyelapha yonkinto kusukela ekutshayweni likhanda kusiya ebuhlungwini besisu somuntu ozithweleyo. Nxa ungabutshisa ekamelweni lokulala buyavikela ezibungwini ezingakuhlasela nxa ulele. Bungasetshenziswa njengebhola lenyawo lokudlalisa. Watsho ekhahlela obunye baqonga buqonde etshanini obude obabulapho. Ngokuya kwesikhathi uJock wasitshengisa ubulongwe bemvubu obabuhazekile, ubulongwe benkonkoni enduna, obempala obusetshenziswa emncintiswaneni yokubukhafula lobempisi obabumhlophe ngenxa yamathambo eziwadlayo.

Saqutha sigombolozele igojana elalisendleleni. “Lo ngumjibila owakhiwe ngabomo ngeyinye yezinyamazane ezinhlanu ezincane kulazo zonke zasendle,” watsho uJock. Umafukula uyacatsha egodini abesemelela uzibungu ezizawela egodini abesezidla. Omafukula bahamba bephanda imilindi nyovane ngakho ungabona sebehambahamba abalandeli indlela eyodwa kodwa bayagcwala indawana yonke.

Ngabona indlela yami yempilo ibifana leyezibungu lezi. Ngangingakhangeli lapho engiya khona. Ngangitshona ngigxile emsebenzini wami, ngangena emtshadweni ongaphumelelanga ngekela lomntanami u Claire ehamba lokhe ngiphethe ngisenza imali engangingayazi ukuthi izangifikisa ngaphi. Lamhlanje ngihlezi ngemva kwakho konke lokhu njalo uma ngikhangela emuva lendlela engangiyihamba yayingaqondakali ihlangahlangene, inzima lokuyichaza.

UJock wama njalo ukusitshengisa izidleke zenyoni eziluhlaza ezazingaphakathi kwesihlahla sameva esasigcwele amaxolo. Amanye ameva ayemakhulu ekhuliswa yizibungu ezaseziwenze amakhaya azo. Wasitshengisa izindlu zomhlobo kanyolovu ezakhiwe ngodaka zanamathela engatsheni.

“Lesisihlahla sitholakala e South Africa kuphela,” watsho u Jock. “Ameva aso la angathi lucingo lokuvikela izindlu ekugqekezweni njalo kulabalindayo kulindawo. Uyabona kungafika inyamazane enjengenyoka izame ukukwela engatsheni lezi unyolovu uhle ayilume. Isihlahla lesi sivikela kakhulu inyoni ezilezidleke.”

Sathi lokhe siqhubeka ngokuhamba uJock wasitshengisa inyoni ezazilombala oluhlaza zilokhu ziphapha ezinye zihlala esihlahleni esasiphambi kwethu. Sama sibukele lezinyoni. Zazizinhle ziluhlaza ngaphansi kwesisu kodwa impiko zazo zilamabala alithanga. “Umbala lo oluhlaza uyakhanya kakhulu ngeke uzivikele,” watsho u Hans.

“Manje umbala lo uyasebenza,” watsho emphendula uJock. “Nxa ukhangela ngaphansi kwazo ziyafana lesibhakabhaka. Ungakhangela phezu kwazo ziyabe zihambelana lezihlahla ezilamahlamvu awomileyo ebusika. Yinto eziyijayeleyo eyokuphila kanje.”

Sathi siphindela endaweni yezivakatshi uHans wahle waqonda ekamelweni lakhe lokulala. Ngahle ngathatha lelithuba ukuba ukutshela uJock ukuthi angenelisi ukuhamba labo emini ngoba ngangizizwa ngingafuni.

“Uleqiniso lalokho mnewethu? Kuzabe kujabulisa ukubona ilanga litshona emayezini la aphezulu. Ukubona lokhu lalokhuya emadwaleni la okulomfula ngale kwawo.”
“Hatshi angeke ngenelise ngiyaxolisa,” ngatsho ngelipholileyo.

“Ngiyabona ukuthi usebunzimeni njalo kulento ezikusindayo kodwa ukuyabona imvelo kuyabehlisa ubunzima,” watsho engikhangela engicingisisa ngamehlo akhe aluhlaza.

“Ubunzima lobu bungayehlula lemvelo ngoba lami buyanginzimela,” ngatsho ngelokhathazekileyo.

“Ngeke ngisabuza ukuthi yini ngoba kungasindaba yami.ngicela ucabangisise ngokuhamba lathi. Singakutholela lesilwane esibambe inyamazane nxa ufuna njalo u Hans uyamdinga umuntu wokuhamba laye,” watsho u Jock.

“Lawe ungahamba laye Jock.”

“Hayi ngeke sihambelane njengoba ngimdala kangaka,” watsho uJock engitshaya ehlombe njalo engitshela ukuthi imvelo yiyo engathoba inhliziyo. Inhliziyo yami yayingelalutho.

Okwakulenkinga yisisu sami lesi. Ngangimile eceleni kweLand Cruiser sokuganxame hola lesine ntambama. UJock wangitshayela ilihlo lapho esengena emoteni ehlala esihlalweni somtshayeli. UHans wahlala esihlalweni sokuqala mina ngahlala ngemva kwakhe. Ngaleyondlela lumjelimane wayezenelisa ukubeka into zakhe zohlobo lweNikon esitulweni okwakugoqela D3 300mm Lense yomtshina wokuthwebula izithombe womhlobo weLeica Point- And-Shoot lomtshina wokubona kude odulayo umhlobo weVortex. Mina engangilakho ngumakhalekhukhwini wohlobo lwe-Iphone yokuthatha izithombe lomtshina wokubona kude wakudala owawungokababa wohlobo lweZeiss ngakho ngangingeke ngizilinganise loHans.

Sasuka sesiqonde entshonalanga sekuntambama lelanga selisihlaba emehlweni. Loluhambo lwalungelanto emangalisayo ngoba asizange sibone loba enye yezinyamazane ezinhlanu zasendle ezinkulu. Emini yantambama safika endaweni eqansileyo othi usehla ngale kwayo kulechibi lapho okunatha khona izinyamazane. Kwakuyindawo ebukekayo okumangalisayo igcwele izihlahla ezinkulu njengaleyandawo ubaba ayejwayele ukungisa khona nxa esiyazingela. Leyo yayiyindawo yokuthula. UJock wacitsha imota. Ilanga laselisiya ngomtsha wendoda selilemisebe elithanga okoluju. Kwakuzwakala umsindo wamajuba angathi zingilosi. Yayinhle ngempela lindawo.

Sisalibele kwathutsha ingulungundu enduna ngemva kesiduli esasingale kwechibi iqonde emanzini ihamba ikhangelisisa ukuthi ngeke iphanjaniswe yithi. Linyamazane yayikhanya iziphilele kodwa yayilempondo ezesabekayo, iyinyamazana etshona ijahile. Yayikhanya ilesibindi ingenza yiloba yini lapha egangeni angathi ingaphiwa isikhundla nje. Yayinganakekela abantwabayo ibavikele ekubanjweni ngezinye inyamazana lokuthembeka kumama wabantwabayo.

Lingulungundu okwamanje yayisinatha amanzi iwadonsa uzwe kukhala umphimbo. Yayihlalahlala ikhangele ngakithi ukubona ukuthi kasenzi loba yini engayilungelanga. Sisabukele sabona uthuli luvela ngesandleni sokudla olunye luvela kwesenxele buqamama ledamu. Kwakuphonguphazima imibala elithanga ethulini. Kwakuyizilwane ezimbili ezisikazi ezazithutsha ngesiqubu esimangalisayo. Ngokwethuka ingulungundu yasuka ngesiqubu emanzini kodwa kakusizanga ngoba ingananzelele yaqonda kwesinye sezilwane yazama ukuvika yahle yawela phansi okwenza izilwane zombili ziyihlasele sokugcwele nki uthuli. Kusathule nje kwezwakala umkhosi wengulungundu lapho esinye isilwane sesibambe umphimbo ngamazinyo ngapha esinye sesibambe sadabula isisu ngenzipho zaso ezicijileyo. Yazama ukuzikhulela kodwa akusizanga lutho ngoba igazi laseligcwele indawo yonke. Yayizama ukukhahlela kodwa ngokuyakwesikhathi yaphelelwa ngamandla.Mina ngapha ngasengethukile sengisehluleka lokuphefumula.

UJock wayisusa imota yahamba isekele ukhunji lwedamu. Wafika wama endaweni engamamitha angamatshumi amabili kude lezilwane wasecitsha imota. Yathi isifile ingulungundu esinye isilwane sasuka sahambahamba sidedela esinye ukuthi sidle. “Ngicabanga ukuthi uLisa unika uJane ithuba lokudla kuqala ngoba uyamunyisa abadlwane ababili ngakulezinsuku,” watsho uJock enyenyeza. “Ukuze abelochago udinga ukunakekelwa ngokudla ukwedlula uLisa.”

Kwasokugcwele umnuko wegazi indawana yonke. Inyama yona yayibukeka ibomvu okungejwayekelanga. Ngokuyakwesikhathi ubuso lenzipho zezilwane kwasokugcwele igazi. Kwakuzwakala ukukhotha ngamandla kolimi ekusithekeni, ukuphefumula ngamandla, ukuqhotshwa kwamathambo, ukuqathwa kwamajwabu lokudlithizwa kwenyama. Mina ngasengizijwayelele inyama yami yakoWoolworths egoqelwe ngamaphepha njalo engathonti igazi. Ukubona lokhu kwangenza ngangahlaliseki. Kusazwakala ukukhala kwenzipho lamazinyo ulusu lwaphumela ngaphandle angathi libhola elikhitshwe umoya. Ulusu lamathumbu kwakukhanya kuluhlaza njalo kunembuluka. Mina ngangingakaze ngibone isisu ukuthi sinjani ngaphakathi kumbe ngizwe okuhambelana lalokhu. Kwakuyindawo lapho okuhamba ukudla kwami khona angathi ngumhlobo wemvelo kaBeaufort West. Okwamanje sengikwazi okunengi ngalokho ngiqala kudliwa kusentshiswa kusehlakusiya emathunjini amancane. Kusehla njalo lalelithumbu elithatha konke okulungele umzimba. Kulandela ithumbu elikhulu okuhlangene lomtshaza kusehla kusiya ngasese. Sekungathi yinkondlo nje uma ngikhuluma ngalezindawo ezilamabizo aphakemeyo engingazibiza ngokuthi lisaka elingalunganga elilenyoka ebulalayo ethandele isisu sami.

Isilwane sadabula ulusu umswane waphumela, ngaphandle. Umnuko wawo waqonda ngakithi ngazizwa ngingasahlalisekanga. Ngazibuza ukuthi kungani uJock engasusi imota iye kude lomnuko lo ngoba sasingeke siwumele. Ngezwa sengifuna ukuhlanza ngadonsa isikipa ngavala amakhala ukuze ngizwe umnuko womzimba wami ngapha sengiphefumula nzima. UHans wakhanya laye ekuzwa lokho engangikuzwa.

“Lokhu ngumbukiso omuhle kabi,” watsho u Jock. “Kuhle ukubona ububomvu bamazinyo lenzipho kusenza umsebenzi okuwejwayeleyo ngoba yindlela yempilo leyo. Kuyajabulisa angithi?”

Wangikhangela ngakhangela eceleni ngoba engangikuzwa yikwenyanya nje.

Sathi sesibuyele kundawo yezivakatshi ngazimela phandle ngibuka ukuphuma kwenyanga. UJock wabuya wafika wabeka isandla sakhe ehlombe lami wangibuza ethi, “Kanti udliwa yini mnewethu?”

“Ngiyaxolisa, Jock, kodwa angifuni kukhuluma ngakho.”

“Uleqiniso lalokho okutshoyo?”

“Ngileqiniso lakho. Singaphonguthi ngigwetshiwe nje.”

“Ugwetshiwe angithi?”

“Ye yinto efana laleyo nje.”

UJock wathula okwesikhatshana ebuka inyanga waseqhubeka ethi, “isigwebo uyazenzela. Khumbula ukuthi ngemva kwebala elithi isigwebo kulebala elithi jabula.”

Ngakubona lami ukuthi kwakulebala elikhomba isikhathi kodwa esami sasesedlule.
Ngelilandelayo kangizange ngiye ndawo. Ngatshona ngihambahamba kulindawo yezivakatshi ilanga lonke. Kwakulesihlalo ngaphansi kwesihlahla esilomthunzi esasiseduze lalapho okunatha khona inyamazane. Kwakuyindawo enhle yokubuka umhlambi wempala lamabhalabhala. Ngangilokhe ngihlale la kusukela ekuseni ngizizwa ngidanile. Ngangifisa ukuthi nga ngangitshona ngibuya lo Claire kulindawo. Ngakhumbula ikhefu lokuvalwa kwezikolo ngesikhathi eseleminyaka elitshumi lantathu. Wakhanya engakuthakazeleli ukuza lapha. Lami angizange ngimbambe ngamandla kathesi sengibona kuliphutha lami. Ngakubona ukuthi ngokuya kwesikhathi wayezacina ekuthanda ukuza e Timbavati. Okwamanje akusasizi ngaphandle kokuzisola enhlizweni kumbe ngumzwangedwa nje. Nga ngaba ngubaba oqotho kumntanami.

Ngangilokhu ngicabanga ngesimo esehlela ingulungundu. Into eyayiyinkinga ngokubulawa kwayo yikuthi kwakuyindlela yempilo, ukuthi sonke sizadlula ekufeni. Kwakuyisingathekiso esasigoqela yonke into ephilayo. Mina ngazibona sengidlule kudala kwabaphilayo sengibalelwa ngale kwethunzi. Lokhu okwemvelo lemicabango ngempilo akusabalelwa kimi. Yimi lo lingaze lingithulise sengihambile ngempela. Kangilandlela engingabuqeda ngayo lobubunzima. Bukhulu kakhulu njalo sobuphendukile futhi ngakho angiboni ukuthi ngiyiphinda ngibumele. Engxenye uJock wayeqinisile. Kungabe kuyinhliziyo yami ngoba ngiyizwa isiseduze lokudabuka.
Ngabona ngasengilele ngoba ngavuswa ngumsindo wenyoni lezi ezazisesihlahleni esiseduze lami. Ngabona ukuthi sokudlule isikhatshana ngilele. Kwakuzinyoni ezibukekayo zilokhe zibhodabhoda kuzwakala ukukhala kwempiko emoyeni lapho ezinye ziphapha ezinye zihlala engatsheni. Ezinye ngezazidobha intanga phansi angathi zisemncintiswaneni. Ngazizwa angathi sengiphila kakutsha.

Enye yazo yabuya yazohlala egatsheni oluseduze kwami yaqala umsindo wayo othi ‘tsi…. tsi’. Ngahle ngabona ukuthi ngokuphithizela kwazo linyoni yadla okwemizuzwana embalwa yazohlala esihlahleni. Lesikhathi sasesingathi sihamba kancane silindele ukuphela nje. Ngayikhangelisisa linyoni ngibuka umlomo wayo lensiba zayo ibukeka njengenyoni engajwayelekanga. Yayibunjiwe ngempela icwebezela. Yayiligugu lami elincane.

Ngingaqhubeka ngicula ingoma yenyoni le ebusisiweyo ngicolisa ngobuhle bayo lokukhanya kwalimini yaseTimbavati lapho yonkinto icula ingoma yemvelo. Lesigwebo esikulindawo lenhliziyo lokugcwala kwayo okuchaza isimo sayo kwakuyiyo yodwa indlela yokuphila ngaphandle kwempilo efuna ukuphela kodwa ize ibuyele esimeni ngenxa yalenyoni yokukhanya. Ya ngiyabona ukuthi ulunge kanjani, oh mntanami Claire, ndodakazi yegazi lami, ndodakazi yenhliziyo yami, ngiyakuthanda kakhulu lalindawo engikuyo. Kungathi ngingalisingatha lobabili phakathi kwami. Angathi ngingazithwala laphakade isisu sami sigcwele lina lobabili. Ngingaqhubeka ngihlabela lomutsho ongasosigwebo kungaba yimpilo kimi lapha. Lokufa okukimi kungeke kwangithatha lokho ngiyalithembisa

Original story in English –“Sentence” by Justin Fox

---

Translator’s Bio:

Junior Moyo was born in Lupane, Zimbabwe. She holds a BA Honours Degree in Language and Communication Studies from Lupane State University. She has worked as a journalist for Southern Eye Newspaper, and was a participant at the Minds Youth Dialogue Conference in Rwanda in 2014.