German

Miriam Pahl

Für Mũmbi W Ngũgĩ, Weihnachten 2015 @ Irvine, California
Übersetzt aus dem Englischen von Miriam Pahl

Vor langer Zeit sind Menschen auf Füssen und Händen gelaufen, genau wie alle anderen vierbeinigen Kreaturen. Menschen waren schneller als Hasen, Leoparden oder Nashörner. Die Beine und Arme waren damals näher beieinander als alle anderen Organe und sie hatten ähnliche Gelenke: Schultern und Hüfte; Ellbogen und Knie; Knöchel und Handgelenke; Füße und Hände, die alle in fünf Zehen oder Fingern endeten, die wiederum Nägel an jedem Zeh und Finger hatten. Hände und Füße hatten ihre fünf Zehen und Finger ähnlich angeordnet, wie zum Beispiel der große Zeh und der Daumen oder der kleinste Zeh und der kleine Finger. Damals war der Daumen ganz nah an den anderen Fingern, genauso wie der große Zeh noch heute nah an den anderen Zehen ist. Die Beine und Arme nannten einander Cousins ersten Grades.

Sie halfen einander den Körper zu tragen wohin er gehen wollte; zum Markt, in Geschäfte, Bäume und Berge hoch und runter, überall hin wo Bewegung notwendig war. Selbst im Wasser haben sie gut zusammen gearbeitet um den Körper treiben zu lassen, um zu schwimmen oder zu tauchen. Sie waren demokratisch und gleich in ihrer Beziehung zu einander. Sie konnten sich auch den Nutzen der Fähigkeiten anderer Organe ausleihen, etwa die Laute des Mundes, das Hören vom Ohr, das Riechen von der Nase, oder sogar das Sehen von den Augen.

Ihr Rhythmus und die nahtlose Koordination machte die anderen Körperteile grün vor Neid. Sie wurden unwillig, ihre speziellen Fähigkeiten den Cousins zu überlassen. Vor lauter Eifersucht vergaßen sie, dass die Arme und Beine sie überall hin trugen. Sie fingen an, einen Komplott gegen die beiden Paare zu schmieden.

Die Zunge lieh sich einen Plan vom Gehirn und setzte ihn sofort in die Tat um. Sie stellte laut die Gleichartigkeit von Armen und Beinen in Frage, und wunderte sich wer stärker wäre. Die verwandten Gliedmaßen, die bis dahin nie darüber nachgedacht hatten was der andere hatte oder konnte, liehen sich nun die Laute des Mundes und behaupteten sie wären wichtiger für den Körper als der jeweils andere Körperteil. Schnell ging es auch darum, wer eleganter wäre, und die Arme prahlten mit den langen, schlanken Fingern ihrer Hände während sie abwertende Kommentare über die kurzen dicken Zehen machten. Um sich nicht ausstechen zu lassen, konterten die Zehen und verhöhnten die dünnen Finger, verhungernde Cousins! Dies ging einige Tage so weiter, und beeinflusste auch manchmal ihre Fähigkeit effektiv zusammen zu arbeiten. Am Ende ging es nur noch um Macht, und sie wandten sich an die anderen Organe für eine Schlichtung.

Die Zunge schlug einen Wettkampf vor. Eine brilliante Idee, waren sich alle einig. Aber was für ein Wettkampf? Einige schlugen einen Ringkampf vor – Arm- und Beindrücken. Andere brachten Schwertkampf ein, Jonglieren, ein Rennen, oder Spiele wie Schach oder Dame, aber jeder einzelne Vorschlag wurde verworfen, weil er zu schwer umzusetzen war oder unfair wäre für die einen oder anderen Gliedmaßen. Es war wieder die Zunge die eine einfache Lösung hervorbrachte, nachdem sie sich das Denken vom Gehirn ausgeliehen hatte. Beide Organpaare sollten abwechselnd eine Herausforderung vorschlagen. Die Arme und Beine schlugen ein.

Der Wettkampf fand auf einer Lichtung im Wald statt, in der Nähe eines Flusses. Alle Organe waren besonders wachsam gegenüber Gefahren oder allem was den Körper überraschen könnte, nun da seine Organe sich auf den internen Kampf konzentrierten. Die Augen suchten nah und fern in jeglicher Distanz nach den kleinsten Gefahren; die Ohren waren bereit die leisesten Geräusche in jeder Entfernung zu hören, die Nase machte sich frei um besser jeden Geruch von einer möglichen Gefahr riechen zu können, die den wachsamen Augen und den lauschenden Ohren entgangen sein könnten, und die Zunge war bereit zu rufen und zu schreien, Gefahr.

Der Wind verbreitete die Nachricht vom Wettkampf in alle vier Ecken des Waldes, des Wassers und der Luft. Vierbeinige Tiere versammelten sich als erstes, und viele von den großen Tieren hielten grüne Zweige um zu zeigen, dass sie in Frieden kamen. Es war eine bunte Masse von Leoparden, Geparden, Löwen, Nashörnern, Hyänen, Elefanten, Giraffen, Kamelen, Kühen mit langen Hörnern und Büffeln mit kurzen Hörnern, Antilopen, Gazellen, Hasen, Maulwürfen und Ratten. Wassertiere, Nilpferde, Fische und Krokodile legten sich mit dem Oberkörper auf das Ufer und ließen das Hinterteil im Wasser. Die Zweibeiner, Vogelstrauße, Perlhühner, und der Pfau schlugen aufgeregt mit den Flügeln, Vögel zwitscherten von den Bäumen, Grillen zirpten unaufhörlich. Spinnen, Würmer, Tausendfüßler krabbelten auf dem Boden oder in den Bäumen. Das Chamäleon bewegte sich langsam und andächtig während die Eidechse herumlief ohne sich einmal niederzulassen. Affe, Schimpanse und Gorilla sprangen von Ast zu Ast. Selbst die Bäume und der Busch wiegten sich sanft hin und her, beugten sich und standen wieder still.

Der Mund eröffnete den Wettkampf mit einem Lied:

    Wir tun dies, um fröhlich zu sein
    Wir tun dies, um fröhlich zu sein
    Wir tun dies, um fröhlich zu sein
    Denn wir alle
    haben dieselbe Natur

Die Arme und Beine schworen, das Ergebnis würdevoll zu akzeptieren; ohne Wutausbrüche, Drohungen, Boykottierungen oder Streiks.

Die Arme stellten die erste Herausforderung: Sie warfen ein Stück Holz auf den Boden. Ein Bein, links oder rechts, oder beide zusammen sollten das Stück Holz vom Boden aufheben und werfen. Die beiden Beine konnten sich zu jeder Zeit des Wettkampfs gegenseitig konsultieren, und ihre Zehen einzeln oder alle zusammen einsetzen, in jeder möglichen Reihenfolge, um ihre Mission zu erfüllen. Sie probierten, das Holzstück umzudrehen, es zu schubsen, versuchten alle möglichen Kombinationen, aber sie konnten es nicht richtig aufheben, und um es zu bewegen konnten sie es höchstens ein paar Meter weit schießen. Als sie dies sahen, liehen die Finger sich Laute vom Mund und lachten und lachten. Als Herausforderer stolzierten die Arme wie in einem Schönheitswettbewerb, sie zeigten ihre schlanke Form vor, und hebten dann das Holzstück in unterschiedlichen Kombinationen hoch. Sie warfen es weit in den Wald hinein, was ein kollektives Seufzen der Bewunderung von den Wettkämpfern und Zuschauern hervorrief. Sie präsentierten noch andere Fähigkeiten: Sie lasen winzige Sandkörner aus einer Reisschüssel auf, sie fädelten einen Faden ein; sie stellten kleine Flaschenzüge her, um schwereres Holz zu heben, Speere, die sie weit weg warfen – alles Bewegungen und Aktionen von denen die Zehen nur träumen konnten. Die Beine konnten nur da sitzen und die Vorführung von Geschicklichkeit und Flexibilität ihrer schlanken Cousins bestaunen. Die Arme der Zuschauer klatschten aus Bewunderung und Solidarität lauten Beifall für die Arme, was die Beine sehr verärgerte. Aber sie konnten es sich nicht eingestehen: Während sie etwas mürrisch da saßen und die Zehen Kreise in den Sand malten, versuchten sie sich eine siegreiche Herausforderung auszudenken.

Schließlich waren die Beine und Zehen an der Reihe eine Herausforderung zu stellen. Ihr Wettkampf, sagten sie, wäre einfach. Die Hände sollten den ganzen Körper von einer zur anderen Seite des Kreises tragen. Was für eine dumme Herausforderung, dachten die arroganten Finger. Es war ein unvergesslicher Anblick. Der ganze Körper war verkehrt herum. Die Hände berührten den Boden, die Augen waren nah am Boden und ihr Blickwinkel dadurch eingeschränkt, Staub kam in die Nase wodurch sie niesen musste und die Beine und Zehen schwebten in der Luft: nyayo juu, riefen die Zuschauer und sangen ausgelassen.

    Nyayo Nyayo juu
    Hakuna matata
    Fuata Nyayo
    Hakuna matata
    Turukeni angani

Aber ihre Aufmerksamkeit richtete sich auf die Hände und Arme. Die Organe, die kurz zuvor noch eine unglaubliche Breite an Fähigkeiten zur Schau gestellt hatten, konnten sich kaum einen Meter weit bewegen. Ein paar Schritte, und die Hände schrien vor Schmerz, die Arme taumelten, wackelten, und ließen den Körper fallen. Sie ruhten sich kurz aus und machten einen neuen Versuch. Dieses Mal versuchten sie die Finger weiter auszubreiten um sich zu halten, aber nur die Daumen konnten sich abspreizen. Sie versuchten einen Radschlag, aber diese Bewegung wurde disqualifiziert, da für ihre Vervollständigung die Beine mit einbezogen wurden. Dieses Mal konnten die Zehen lachen. Sie liehen sich tiefe, kehlige Töne vom Mund um ihr Gelächter von den kreischenden Tönen zu unterscheiden, die die Finger benutzt hatten. Als sie den Hohn hörten, wurden die Arme sehr wütend und machten einen verzweifelten Versuch, den Körper zu tragen. Sie schafften nicht einen Schritt. Erschöpft gaben die Hände und Finger auf. Die Beine trugen freudig ihr athletisches Können zur Schau: Sie traten auf der Stelle, trabten, rannten, sprangen hoch und weit, ohne einmal den Körper fallen zu lassen. Alle Füße der Zuschauer trampelten in Anerkennung und Verbundenheit. Die Arme hoben die Hände in Protest gegen diese Unsportlichkeit und vergaßen dabei bequemerweise, dass sie das Spiel angefangen hatten.

Aber alle von ihnen, auch die Zuschauer, bemerkten etwas Seltsames an den Armen: Die Daumen, die sich abgespreizt hatten, als die Hände versuchten den Körper zu tragen, blieben separat von den anderen Fingern. Die rivalisierenden Organe wollten gerade wieder anfangen zu lachen als sie noch etwas bemerkten: Anstatt die Hände zu behindern, verbesserte der separate Daumen die Fähigkeit der Hände etwas zu greifen und zu halten. Was war das? Die Verunstaltung gestaltete die Möglichkeit zu gestalten!

Die Organe verhandelten fünf Tage über den Gewinner, so lange wie jedes Glied Finger oder Zehen hat. Aber so sehr sie sich auch bemühten, sie konnten keinen klaren Gewinner verkünden; jedes Paar von Gliedmaßen waren die Besten in dem was sie am besten konnten, und keins konnte ohne die Anderen. Und an diesem Punkt begann eine Besprechung philosophischer Vermutungen: Was war der Körper überhaupt, fragten sie alle, und da erkannten sie, dass sie alle zusammen den Körper ausmachten. Damit alles gut funktionierte musste jedes Organ gut funktionieren.

Aber um solch einen Wettkampf in der Zukunft zu verhindern, und um zu verhindern, dass die Organe sich selbst behinderten, fassten alle Organe zusammen den Entschluss, dass von da an der Körper aufrecht gehen sollte, die Füße fest auf dem Boden und die Arme in der Luft. Der Körper war froh über diese Entscheidung, aber er wollte Kindern erlauben auf allen Vieren zu gehen, damit sie nicht ihren Ursprung vergaßen. Sie teilten die Aufgaben auf: Die Beine würden den Körper tragen, aber sobald sie am Ziel ankamen würden die Arme übernehmen und Werkzeuge herstellen und halten. Während die Beine und Füsse die schwere Last des Tragens übernahmen, streckten die Hände und Arme sich aus und nutzten ihr Können um mit ihrem Umfeld zu arbeiten, und um sicherzustellen, dass Nahrung den Mund erreichte. Der Mund, oder besser die Zähne, würden die Nahrung kauen, und sie den Hals hinunter zum Bauch weiterreichen. Der Bauch würde alles Gute aus der Nahrung herauspressen und es in ein Kanalsystem leiten, durch welches das Gute in alle Ecken und Winkel des Körpers verteilt würde. Dann würde der Bauch das verbrauchte Material in das Abfallsystem des Körpers weitergeben, von wo dieser es im Gelände deponierte oder es in der Erde vergrub um sie zu bereichern. Pflanzen würden wachsen und Früchte tragen, die Hände würden davon welche pflücken und sie in den Mund stecken. Oh ja, der Zyklus des Lebens.

Sogar Spiele und Unterhaltung wurden entsprechend aufgeteilt: Singen, lachen und sprechen wurden dem Mund überlassen, Rennen und Fußball wurde hauptsächlich von den Beinen ausgeführt, während Baseball und Basketball den Händen vorbehalten war, wobei die Beine nur das Rennen übernehmen mussten. In der Leichtathletik waren die Beine am meisten gefordert. Die klare Arbeitsteilung machte den Körper zu einer eindrucksvollen Bio-Maschine, die selbst das größte Tier und dessen Leistungen – in Quantität und in Qualität – in ihren Schatten stellte.

Die Organe des Körpers bemerkten, dass das neue Arrangement, das sie erreicht hatten, trotzdem noch Konflikte auslösen konnen. Dass der Kopf ganz oben war könnte ihm das Gefühl geben besser oder überlegen zu sein gegenüber den Füssen, die den Boden berührten, oder dass er der Anführer war und die Füsse nur seine Diener. Sie betonten, dass in Bezug auf Macht der Kopf und alles darunter gleich waren. Um dies noch zu unterstreichen stellten die Organe sicher, dass der Schmerz und die Freude eines Organs auch von allen anderen empfunden wurden. Sie warnten den Mund, dass er vom ganzen Körper sprach wenn er sagte Mein Dies und mein Das, und nicht nur von einem einzelnen Besitzer.

Sie sangen:

    In unserem Körper
    Gibt es keinen Diener
    In unserem Körper
    Gibt es keinen Diener
    Wir dienen einander
    Alle für alle
    Wir dienen einander
    Alle für alle
    Wir dienen einander
    Die Zunge der Stimme
    Halte mich und ich halte dich
    Wir bilden einen gesunden Körper
    Halte mich und ich halte dich
    Wir bilden einen gesunden Körper
    Schönheit ist Zusammenhalt
    Wir arbeiten zusammen
    Für einen gesunden Körper
    Wir arbeiten zusammen
    Für einen gesunden Körper
    Zusammenhalt ist unsere Kraft

Dies wurde die Hymne des Ganzen Körpers. Der Körper singt sie bis heute, und das ist der Unterschied zwischen den Menschen und den Tieren, oder denen die die aufrechte Revolution abgelehnt haben.

Die vierbeinigen Tiere würden sich nicht auf eine solche Revolution einlassen, trotz allem was sie gesehen hatten. Der Singsang war lächerlich. Der Mund ist zum Essen bestimmt, und nicht zum Singen. Sie gründeten die konservative Partei der Natur und blieben bei ihrer Art, Gewohnheiten nie zu ändern.

Wenn Menschen vom Netzwerk der Organe lernen geht es ihnen gut, aber wenn sie den Körper und den Kopf als Gegner eines Krieges sehen, einer besser als der andere, werden sie ihren tierischen Cousins ähnlicher, die die aufrechte Revolution abgelehnt hatten.

Miriam Pahl is a doctoral candidate at SOAS, University of London. Her PhD examines concepts of the human in contemporary African genres with regard to philosophy and postcolonial theory. She feels at home in Bremen, London and Nairobi.

Ekegusii

Jane Bosibori Obuchi

Abwo kare kare, mwanyabanto nigo arenge gotaarera amagoro na’maboko, buna getongwa kende gionsi eke-nyamagoro ane. Mwanyabanto nigo arenge omwango kobua egesusu, endo, gose ekeobiria. Amagoro na’maoko nigo arenge aang’e mono ne’bimo binde: abwate chinenko chibwekaine: amareko ne’menyuma; ebigokoro na’maru; embaratero ne’nsanyi; egetinkiro no’koboko. Kera okoboko na kera okogoro nigo kwabwate ebiara bitano ne’bichara bitano, egechara ekemo ase kera ekiara gio’kogoro ne’giokoboko. Ebiara bionsi bitano bia’maboko na’magoro, korwa ekiara ekenene goika egeke, nigo biarobeirie enchera ebwekaine. Ase amatuko aria, ekiara ekeneene gio’koboko nigo kiarenge ang’e ne’biara binde bio’koboko buna ekiara ekeneene gio’kogoro kiarenge ang’e ne’biara binde bio’kogoro. Amagoro na’maboko nigo arenge korokana bwamwabo.

Amagoro na’maboko nigo arenge gokonyana ase okobogoria omobere gochia ande onsi ore gotaka kogenda; echiro, chituka, korina na goika omote gose ebitunwa, ande onsi ase ogotaara kwaganeirie. Nonya na’se amache ime, nigo arenge kobwaterana buya mono gokonya omobere gocheng’enena, goaka ontimbu gose gotibogeria. Nigo asibogete na koigwana ase obwaamate bwabo. Nigo arenge gosaba obokonyi korwa ase ebimo binde buna; eriogi korwa ase omonwa, okoigwa korwa ase ogoto, okonyonka korwa ase emioro, amo no’korora korwa ase amaiso.

Okoigwana na okobwaterana kwabo gokareta emoko ase ebimo binde. Ebimo ebi binde bikaanga korwa ogosemia na obokonyi gochia ase bwamwabo aba babere. Endamwamu ekabatuba gotarora buna amagoro na’maboko naro arenge kobaira ande onsi batagete. Ebimo binde bigachaka koroberia amabe ase amaboko na’magoro.

Oromeme rogasaba ekerengererio korwa ase obongo na rokageikerania abwo abwo. Rogachaka gokumia, ‘maiso marore, igoro ye’chinguru ne’siko ya’maboko na’magoro. Rokarigia komanya ng’a ning’o obwate ekieni ne’siko enene kobua oyonde. Abwo ritang’ani, ’bimo ebi bibere, amaboko na’magoro, tibiarenge gokumia igoro ye’kioyonde abwate gose are gokora korende bono bigachaka gosaba eriogi korwa ase omonwa nabo igo bigachaka goteeba buna nigo bire ebie’ngencho mono ase omobere kobua ebimo binde. Keri keri, ekerengererio eke kegaonchoreria na koba; ning’o ochongororogete kobua oyonde; amaboko akerora ng’a aro na’re ne’ebiara ebinyerere, nabo igo agachaka gokwana na’machaya igoro ye’biara bia’magoro buna bire ebieng’e na ebinetu ebimigi. Biara bia’magoro tibigokirie na ‘nkwana eye. Na birobio bikairaneria ase amachaya igoro yo’bonyerere bwe’biara bia’maboko. Bakaba, bamwabo bachayaine, baankaine! Egento eke gekagenderera ase amatuko amange, goika kero kende kegasaria ogokora emereme ase obomo no’boikeranu. Omoerio oye egaikera ase riborio rie’chinguru: Bikaboria ebimo binde kogayana ring’ana eri.

Oromeme rokarua ekerengererio ng’a babe no’kwamererania. Bonsi bagaancherana buna eke ne’kerengererio ekiya. Korende, obokong’u obomo no’bo: okoamererania oko inkoroki? Ebimo bigachaka korua ogosemia; ebinde bigateeba ng’a bamwabo aba bakinane enyameni. Ebinde bigateeba barwane ne’meyio, gose gotinkana chimbero, korende kera ekemo kie’birengererio ebi gekaangwa ng’a ne’gekong’u goikerania ase ebimo ebi bibere; okogoro gose okoboko. Ase entunde ya kabere, oromeme rogasaba ekerengererio korwa ase obongo, igoro yerichibu ria bwango. Ase amagoro na’maboko, nigo kera ekemo kie’bimo ebi kiarenge koreta okoamererania kwaye. Bwamwabo bagaancherana ne’kerengererio eke.

Okoamererania oko nigo gwakorekanete ase arabirie ime ye rinani, ang’e na rooche. Ebimo bionsi bikebeka ang’e ase kende gionsi gose mobasokano onde bwonsi orachere omobere, ekiagera bono ebimo bio’mobere nigo biarenge kong’usanana. Amaiso agachina are na’ng’e korora kende kebe kerache, korwa ‘nsinyo ende yonsi. Amato agategesia koigwa kariogi kande gonsi korwa ande onsi, emioro ekemiria buya erinde erio etiokerere gotioka kwa gento kende kebe maiso atarore, gose amato ataigwe; oromeme rokaba ang’e gokura na korangeria onye kende kebe kegocha.

Ekerambauti gekararia amang’ana aya yo’koamererania goika chinsinyo inye chie’rinani, ase amache na’se ‘mbeo. Ching’iti chi-nyamagoro ane chikaba chintang’ani gosankererekana, chinyinge chiria chinene chikabogoria ebisabo ebibese kwoorokia ng’a nigo chiacheire omorembe. Ekaba obwaari bwe chirangi chie’ngo, endo, ekeobiria, enyang’au, rigwari, eng’ombe nyamagunchara ‘matambe, enchogu, engamia, egechure, egesusu, eunko, ne’mbeba. Ching’iti chia rooche, buna enswe, emamba, enkwe, chikaanekera emetwe yabo ase engegu yo’rooche, emegongo egatigara amache ime. Chi-nyamagoro abere na chirochio; ensoti, enkanka, ekurukuru, embata, chigaakania chimbaba ase omogooko; chinyoni chigachura ase emete igoro; egesiriri gekana goteera rioka. Oronyambobe, omoosi, rinyamara, bikerayora inse na’se emete igoro. Enyambu egesigoria, ng’ora ng’ora, ne’nsagara egacharokacharoka, etari gotegerera ase amo. Egekondo, embeche, bigacharoka korwa egesabo kio’mote oyomo gochia ekende. Nonya ne’mete ne’bitutu bikanyegera ng’ora ng’ora korwa aa gochia aria, bigekumba na gotenena ekemo ase ekemo.

    Omonwa okaigora ekinano eye no’goteera:
    Nigo togokora iga egere togooke
    Nigo togokora iga egere togooke
    Nigo togokora iga egere togooke
    Ase engencho twensi
    Etorwete obotongi obomo.

Amaboko na’magoro agatiana gwaancherana ase omorembe kende gionsi kerabe; kogechigwa gotaiyo, gose gotianerana, gose koramana, gose gosinyana, gose kogira kende.

Amaboko agatang’ana gosiara obwoba; akaruta egete inse. Okogoro okomo gwo’kobee, gose gwo’korio, gose onsi amo, nigo atakeire kobogoria egete keria korwa inse na gokeruta inse naende. Ase obomo, amagoro agancherana ng’a, ase okobwaterana, atumie ebiara biabo, egere abue. Amagoro agatema kobogoria egete keria, kogesuguma; agatema chinchera chionsi korende tanyareti kobogoria gete keria; nonya na’se okogesukia, nigo agesugetie ake igo. Ebiara bia’maboko bigachia korora iga, bigasaba eriogi korwa ase omonwa. Omonwa ogaseeka, na goseeka, na goseeka. Amaboko, ayio arenge kwaamererania, agesokia ase obwerori, na kweaka endege igoro ye’kieni kiabo, na koimokia egete keria ase chinchera ao ao. Amaboko agatuguta egete keria gochia orosana ime. Bonsi ase obomo, bwamwabo na’batengeri, bakagooka. Amaboko akaorokia obomanyi bonde; agaatanana chinche no’mochere ase egesota kio’mochere; akabeeka eusi ase esindani; akaroisia ebing’userero biokong’usera ebitugi ebirito, akaroisia amatimo na koyaruta aare mono, ebinto ebiara bia’magoro bitare konyara gokora. Amagoro agaikaransa aria na gokumia buna bwamwabo aba abareu bagokora ebinto ase obwororo. Amaboko ya’batengeri agaaka chinkobi ase omogooko no’bomo. ‘Magoro tagokiri nonya aikaransete aria. Ebiara ebinene bia’magoro bikana gochoora ebirondarondi inse ase amaroba, bikona korengereria okoamererani birabue.

Omoerio oye, egaika engaki ya’magoro ne’biara biaye koreta okoamererania konde. Bigateeba ng’a okwabo nigo korabe okworooro. Amaboko nigo atakeire abogorie omobere bwonsi korwa ase aamo gochia aande. “Eye ne’kinano yo’boriri”, ebiara bia’maboko bikarengereria. Kera ekimo kio’mobere gekaba matureka. Amaboko akabwaterera inse. Amaiso akaba ang’e na’maroba, agasinywa korora are ase engencho arenge maurama; amaroba agasoa emioro ime, egachaka goasimora; amagoro ne’biara biaye bigacheng’enena na konenganenga embeo igoro: Nyayo juu, abatengeri bakarangeria, na goteera no’mogooko.

    Nyayo Nyayo juu
    Hakuna matata
    Fuata Nyayo
    Hakuna matata
    Turukeni angani

Kera oyomo agatenkera arore inaki emekono na’maboko bigokora. Ebi ne’bimo biarenge kwoorokia obomanyi bwo’gokumia ekero egeke giaetire, bono tibiri gosuka nonya ng’ake. Amaboko achia gosuka ake, achaka korera ase obororo, chinsanyi chigataabataaba, chikaengerwa na gotiga omobere ogwe inse. Amaboko agatimoka na goteema naende. Engaki eye, akaara chinsanyi ne’biara gotarera inse korende tiyanyarekana ase engencho ebiara ebinene bioka nabio biesebererekanete. Bigateema gokora ebiuni korende bigakanigwa ase engencho yarorekanete ng’a biachakire kobwatesigwa na’magoro gokora ebiuni. Ebiara bia’magoro nabirobio bigachaka goseka. Bigasaba eriogi rinetu korwa ase ring’orong’ocho goetera ase omonwa egere bibue ogoseka koria okonyerere kwe’biara bia’maboko. Amaboko agachia koigwa buna agosekererwa, akagechigwa mono ekerage na akanacha ekina kio’moerio kobogoria omobere. Korende tanyareti gosuka nonya ng’ake. Amaboko ne’biara biaye bikarosa na gokwa omoyo. Amagoro akerora na gochenga mono, agaaka chiting’iri, akaminyoka, agacharoka, akamiramira, agacharara, na korenda omobere togwa inse. Abatengeri bonsi bakagoka na gotinera amagoro inse gochengera obobui bwa’magoro. Emekono ekaimokia amaboko abo igoro gokana egento eke, na techieti koinyora ng’a nero yachagete okoamererania oko.

Bonsi amo, nonya na’batengeri, bakarora egento kio’gokumia igoro ye’mekono: ebiara ebinene biria biasebererekanete ekero amaboko are goteema kobogoria omobere, nigo bieatananete ne’biara binde. Abaamererania bagataka goseka korende bakarora egento kende; nonya ekiara ekenene giaeatananete korwa ase ebiara binde, ekagera okoboko tikwaba na ‘nguru, nigo kiare gokoonya ebiara binde kobwata na gotarera egento. Ninki eke? Oboreema bweonchoire koba chinguru chio’kwaagacha!

Okoamererani gati ye’bimo egere goancherana ng’o omobui gokagenderera ase amatuko atano, omobaro bwe’biara ne’bichara ase kera okogoro no’koboko. Korende nonya batemete rioka, tibachieti konyora omobui; kera ekemo kie’bimo ebi; okogoro no’koboko nigo kiarenge gokora buya ase ensemo yaye; kende tikiare konyara getabwatesirie ne’kende.

Oboringori bogachaka: omobere ninki? Bonsi bakaboria, na bakanyora ng’a omobere mbonsi ase obomo; nigo barenge oyomo ime yo’yonde. Kera ekimo nigo kiare konyara gokora emeremo buya egere ebimo bionsi bibe buya.

Erio tikoba ’kwamererania konde ase amatuko agocha, naboigo gotanga gosinyana na gotwomana, ebimo bionsi bigaancherana ng’a, korwa erio, omobere tiga otare gesike-monto, amagoro atache inse bokong’u na’maboko abeere embeo igoro. Omobere okagokera ring’ana eri korende ogaanchera abana abake abake gotaarera amaboko na’magoro egere tibabaisa kweba ase barweete. Ebimo bikabagana emeremo: amagoro abogorie omobere goika ase ogochia, korwa abwo amaboko akore emeremo yo’koroisia gose kobwata na gotarera ebioge. Ekero amagoro ne’chimbaratero bigokora emeremo emerito yo’kobogoria , amaboko asibia na gochena aase na koenekia ng’a endagera yaikeire omonwa. Omonwa, gose amaino aye, ayetakuna na koyesenda goika ase enda ime. Enda yayemigania na koyemita endagera eye yonsi na koimorera emetaro yonsi egere obuya obo bwasebererekanigwa na gosiarerwa gochia ase chinsinyo chionsi chio’mobere. Korwa abwo enda yabogoria eubi gochia ase omotaro bw’eubi, ase omobere okoyeira na koyeumora ase orosana gose mogondo, gose egetii gose yayetindeka amarooba ime koroisia obotoobu. Ebimeria biamera na kobiara amatunda; amaboko ayatwa amatunda ayio na koyabeka omonwa ime. Ee, nabo, oyo no’morobiro bwo’bogima.

Nonya ne’chigosori no’kwegokia nigo kwabaganetwe buna ebwenerete: ogoteera, ogoseka, na ogokwana bigatigerwa omonwa; okominyoka na goaka enkoyo bikaegwa amagoro, na omopira bwa’maboko, ekinano, nechinkundi bigatigerwa amaboko, korende ase ogoikerani aya onsi, amagoro nigo atakeire aminyoke. Ase egosori yo’koniachoka, amagoro oka agatigerwa egetii gionsi. Okobagana oko emeremo gokagera omobere koba ekioma kio’gokumia, kebweete nonya neching’iti chinene ase ogokora na goikerania amang’ana amanene amange na ay’ogokumia.

Korende ebimo bio’mobere bikarora ng’a omoroberio oyo biancheranete nigo ore gocha koreta okong’usanana nonya nabo. Omotwe kore igoro aria nabo ore gocha gwekaga ng’a nigo ore oyo bwengencho kobua amagoro aya’gotacha inse, gose ng’a no’ro omogambi bwe’bimo bionsi, ng’a ebimo bionsi inse yaye, nabasomba bosa. Ebimo bionsi bikabeka chinguru ekerengererio eke ng’a ase ensemo yechinguru, omotwe na bionsi bire inse yaye, nigo bireng’aine. Erio goikerania ring’ana eri, ebimo bikaenekia ng’a obororo no’mogooko o kimo kende gionsi nigo oraigugwe ne’bimo bionsi. Bigatianera omonwa oinyore ng’a ekero ogoteeba ‘eke ne’kiane, keria ne’kiane’, nigo ogokwana buna omobere omogima na tari buna omonwa bene.

Bigateera:

    Ase omobere oito
    ‘Mosomba tari
    Ase omobere oito
    ‘Mosomba tari
    Nigo togokorerana
    Intwe ase intwe.
    Nigo togokorerana
    Intwe ase intwe
    Nigo togokorerana
    Oromeme ne’riogi riaito
    ‘Mbwaterere n’nche nkobwaterere
    Toagache omobere omuya
    ‘Mbwaterere n’nche nkobwaterere
    Toagache omobere omuya
    Oboseera ebore ase obomo.

    Ase obomo tokore emeremo
    Omobere obe buya
    Ase obomo tokore emeremo
    Omobere obe buya
    Obomo nabwo chinguru chiaito.

Oko gokaba Ogoteera kwa Botambe Kwo’mobere. Omobere nigo okogoteera goika rero iga na eke nakio gekobeka ogoatananeka gati ya mwanyabanto ne’chingiti, gose baria baangete ogoonchoreria kwa matenena.

Nonya ching’iti chi-nyamagoro ane chiaroche aya, tichiancheranete ogoonchoreria oko. Ogoteera oko tikwabagogetie. Omonwa nigo otongetwe oragere tari oteere. Chikaroisia ekeombe kiabo kiogotaonchoreria obotongi na koramata ase chinchera ne’chimbwa chiabo chitaonchorerie rinde.

Ekero mwanyabanto akoegera korwa ase okobwaterana kwe’bimo, nigo agokoria buya; korende ekero akorora omobere na omotwe buna ebiombe bigokinana esegi, ekemo kere igoro ye’kende, nigo mwanyabanto oyo akoba ang’e neching’iti, bwamwabo baria baangete ogoonchoreria kwa matenena.

Jane Bosibori Obuchi is a writer, a researcher, and a teacher. She has taught in various secondary schools (Mong’oni, Nyankoba, Christ the King Chepterit, Kaptel Boys), and universities including; Baraton, Kabianga, Mount Kenya, Kisii, and Moi. She holds S1 certificate (Bondo TTC), BA in English and Kiswahili (Baraton University), and is currently pursuing a Master of Arts Degree course in Literature (University of Kabianga), Thesis titled: An analysis of Mchongoano Oral Literary Text as a Kenyan Children’s Cultural Production. Her research interest lies in oral literature, children’s literature, language contact, and, language and gender. She has published several articles, including; Gender Biases in the Language of African Music: a case of Classical Compositions of two Kisii Musicians. Her manuscripts in review for publication include; A collection of ekeGusii short stories, Children’s short stories, Latest Diary of a Kenyan (a satire).

Tigre

Mohammed Said Osman

እት መደት ቅድምት ወድ-አዳም እብ እገሩ ወእብ እደዩ እንዴ ለአጎብል ገይስ ዐለ። አክልሕድ ክምሰለ እብ አርበዕ ዕቅቦም እንዴ ለአጎብሎ ለገይሶ ሔዋናት። እብ ሰዐይ ህዬ ምን መንተሌ፡ ህመም ወከረ ሐሪሽ ገይድ ነብረ። እገሩ ወአርሱቁ ህዬ እተ ወቅት ለሀይ ምነ ብዕድ ስምዓት ገሮብ ለትቃረበው ዐለው። ወድ-አዳም እተ መደት ለሀ፡ አድሕድ ለሻብህ መፋስል፡ አርሱቅ፡ ጸሎ፡ መናክብ፡ አብራክ፡ ቀሳይት፡ አክማም፡ አርሓት እገር ወእደይ ዐለ እግሉ። ሸካኒሁ ወእደዩ ህዬ ክል-ዎሮት ከሐምስ ጭብዐት ዐለ እግሉ። ክሉ ለአጫቤዕ አጫፍር ባቅል ዲቡ ቱ። እደይ ወሸካኒ ምን ግንፍሌ እገር ወእደይ እንዴ አንበትከ አስክለ ጭንብርዖ አድሕድ ለመስል መማኒ ዐለ እግሉ። እተ ወቅት ለሀይ ግንፍሌ እደይ ዲበ አጫቤዕ ለብዕድ ለቀርበ ዐለ። ግንፍለ እገርመ እተ ክምሰልሁ። ሰበት እሊ፡ እደይ ወእገር ለአወሎት ውላድ-አበው (ሐው) ልትበሀሎ።

አርሱቅ ወእገር አዳም ደለ ዲበ ሐዘ እግል ልብጸሕ ዲብ ሐረከት ሰድዉ። አስክ ዐዳገ፡ ደካኪን ወእሉ ለመስል አካናት እግል ሊጊስ፡ አድብር አው ዕጨይ እግል ልዕረግ ወልትከሬ፡ እብ ዓመት ህዬ ዲብለ ገብአት ሐረከት ገሮቡ እግል ልርፈዕ ሰድዩ። ዲብ ቀበት ማይመ ገሮብ ሰለል እግል ሊበል አው እግል ልትመደድ፡ እግል ለሐምስ: ወእግል ልትመስ ነፍዑ። እብ አሳስ እሊ፡ ዕላቀት ናይ እገር ወእደይ ዲሞቅራጥያይት ወዲብ መሳዋት ለተንከበት ዐለት። አርሱቅ ወእገር ናይ ብዕድ ስምዓት ገሮብ መቅደረት ልትሰለፎ ዐለው። እሊ ሰሉፍ እሊ ህዬ፥ምን አፍ ክርን፡ ምን እዘን ስምዐት፡ ምን ኣንፍ ጼነ፡ ምን ዕንታት ህዬ ረአይ ቱ።

እቀዕ ወመቅሬሕ ናይ እገር ወእደይ ለገሮብ ለብዕድ እንዴ ትመሳነ እግል ልክደም አቅደረዩ። መቅሬሕ ወምስንዮት ናይ እሎም ሐው ላቶም አርሱቅ ወእገር ለገሮብ ለብዕድ ዘከ ወመቅደረት ክምሰል ረክብ ወደዩ። ምናተ፡ እሎም ለብዕዳም ስመዕ ገሮብ ቅንእ ወረቶም። ዶል ሐረከት እገር ወእደይ ሌጠ ረፍዕዎም ሰበት ዐለው፡ ድዶም ቀንጸው። እለ ድድየት እለ ዎሮት ከአካነቱ ክምሰል ጸብጥ ወደዩ። እሊ ህዬ ድድ እሎም ክልኦት ጽምድ ፈርግ አው ፈናታይ እግል ለአምጽእ አንበተ።

ንሳል ምን ሐንገል ስታት እንዴ ትሰለፈ እብ ሸፋግ ዲብ ዐመል ተርጀመዩ። እንዴ ልትዐጀብ፡ ክርንቱ እንዴ ወቀለ እብ ክሱስ ሒለት ናይ እሎም መሳኒት እግል ልትሃጌ አንበተ። እብ ክሱስ እለ ድቅብት ለዐለት ሒለቶም መትዐጃቡ ወህግያሁ አተላለ። እሎም ሐው ላቶም አርሱቅ ወእገር በዲር እብ ክሱስ ወቀይ ብዕዳም ልትሐሰሮ ምንመ ይዐለው፡ አዜ ላኪን ምን ንሳል ህግየ እንዴ ትሰለፈው ህቶም ምነ ብዕድ ገሮብ ዝያደት አትሐዘዮት ክምሰል ቦም እግል ልትሃገው አንበተው። እሊ በሀል እሊ መን ገርም ወልትሰየስ፧ ዲብለ ልብል ሀገጊት ትቀየረ። እደይ እበ አጫብዑ ለቀጣይን እንዴ ልትመከሕ ወልትፎፈል፡ እግል ግንፍሌ እገር እብ ሕጭሩ ወዕክክናሁ ቀበዩ። ግንፍሌመ እብ እንክሩ እብ ኢትሕመቅ እግል አጫቤዕ እደይ ፍሉል ወቀጢን ክምሰል ቱ አትካፍአዩ ወቀበዪ። እሊ አከይ-መቅሬሕ እሊ እግል አምዕሎታት ክምሰል አተላለ እደይ ወእገር ክምሰል በዲሮም እብ ሕበር እግል ልክደሞ ሰበት ኢቀድረው ዲብ ወቀዮም ተአሲር ወደ። ለጋሪት ህዬ እት ደንጎበ ዲብ ሒለት ሰበት ትቀየረት ብዕድ ስምዓት ገሮብ እግል ልግንሕወ ዲብ ሕክም ቀርበት። ለብዕዳም ስምዓት ገሮብ እብ ክሱስ እለ ቀድየት ክል-ዎሮት ከረአዩ ቀደመ። ንሳል እግል ልትጃገሮ ሀለ እግሎም እት ልብል ይማም ቀደመ። ፍክረት ንሳል ሰኔት እንዴ ትበሀለት ከብቴ ረክበት። ምናተ፡ ለጅግረ እብ ከአፎ ልግበእ፧ ዲበ ልብል ረአይ ዎሮት ከእብ እንክሩ ረአይ ቀድመ። እሊ ህዬ፡ ሰሮም ገሌ ልትጋደሎ፡ ሰሮም እብ ከወኒ ወአስዩፍ ልትጃገሮ፡ ገሌሆም እብ ቅሽሽ ልትጃገሮ፡ እብ ሰዐይ፡ ትልህየ ቼዝ ወእሉ ለመስል ቤለው። ምናተ፡ ክል ምኖም ከእግለ ዎሮት እግል ልግዴ (ልስዴ) እብ ክለ ሒለቱ ትከሐደ። አዜመ ንሳል ምን ሐንገል ፍክረት እንዴ ትሰለፈ ለምሽክለት ለትትባለሕ እቡ በሰር አምጽአ። ዲብ እሊ ለብዕዳም ስምዓት ገሮብመ ዎሮት ከእብ እንክሩ መስአለት አምጽአ። እገር ወእደይ ህዬ እበ ለቤለዎም ተ እግል ልትሐከሞ ትዋፈቀው።

ለጅግረ ዲብ ቀበት ድበዕ፣ እት ሐቴ ዲብ ጀፈር ነሀር ለትትረከብ አካን ጣፍሐት እግል ልግበእ ትቀረረ። ክሎም ለስምዓት ዲብ ገሮብ መደረት ጀላብ እግል ኢትጅሬ ዎሮት ክእብ እንክሩ ዲብ መትዳላይ ትሩድ ገብአ። እሎም ስምዓት ዎሮት ከእብ እንክሩ ምስል ድሚሩ ልትጋደል ዐለ። ዕንታት መደረት እግል ኢትምጸእ ምን ቅብላት እግል ለአኖኬ ወልፍጠን ባሰረ። እዘን ለትደሀረት ክሬነት እግል ልስመዕ አተናከለ። ኣንፍ ቀረፉ እንዴ ሐስሐሰ እግለ ምን እዘን ወዕንታት ለሐልፈት ጋሪት እብ ጼነ እግል ልፈርግ አተናሽዐ። ንሳል ህዬ እብለ ገብአት መደረት ዶል ለአገርስ መውዒታት እግል ልውዴ ዋለመ ወትረገሰ።

ውልዋል እት ፍንጌ እገር ወእደይ ጅግረ እግል ትግበእ ክምሰል ቱ እግል ማይ ወሸማል እንዴ ለሓኬ አክባር ነሸረ። አርበዕ አርሱቅ ለቦም ሔዋናት ለጅግረ እግል ርአው እብ ሸፋግ ክማም ገብአው። ሰብ ሰላም ክምሰል ቶም እግል ለአክዶ ህዬ፡ ምስሎም አቅሹን ጋምል እንዴ ረፍዐው መጽአው። ብዕዳም ሔዋናትመ ለቀደየት እግል ልርአው ትጀምዐው። ክምሰል ከረ አወንን፡ ችተ (ምን ጅንስ አወንን)፡ ሓዩት፡ ሐሪሽ፡ ዘራፍ፡ ሐ፡ ሐ-ከደን፡ ነላት፡ አራባት፡ መነትል፡ ሸለሊት፡ አነጺት፡ ብዕዳም እት ቀበት ማይ ለነብሮ ሔዋናት፡ ጉማሬ፡ ዓሳታት፡ አለሚት ወእሎም ለመስሎ ዲብ ጀፈርለ ነሀር አትበራጥሐው። ለእብ ክልኤ እግረ ትሄርር ሰገን፡ ሐገል ወጣዉስ (ደንብር ግሩም ለበ ፍንቲት ሰሬረት) እንዴ ልትዐጀበ ደነብረን ማደደየ። ሰራይር ዲብ ረአስ ዕጨይ እንዴ ገብአ ጭሪቅ-ብሪቅ ቤለ። ዕንጽራር ምን ቃብል እንዴ ገብአት ክል-ዶል ተሐሌ ዐለት። ዐንከቦት፡ ተብዕን፡ ዐርቀብ-በሐር(ምእት-እግሩ)፡ አልፍ-እግሩ ለልትበሀል ሔዋን ህዬ፡ ዲበ ምድር እንዴ ልሽሕግ አትቃመተ። እምአራዊቶ እብ ቅሩተ ለመም ትብል ወለቴለል ትገኔሕ እት ህሌት፡ ገዕ ላቱ እት ሐቴ አካን እንዴ ኢበጥር ኬን ወእሰር ልትሻበብ ዐለ። ከረ ሀበይ ቺምፓንዚ ወጎሪለ ምን ዕጨት ዲብ ዕጨት እንዴ ልትሀናተሮ ትገናሰለው። ዕጨይ ወከተክት እበ ጋሪት እንዴ ልትፈከር ወእብ ሸማል እንዴ ልትፌሬ እተ አካነቱ በጥረ።
አፍ መናሰበትለ ጅግረ እብ ሕላይ አንበተየ።

    እግል ንፍረሕ ክእነ ንትጻገም
    እግል ንትለወቅ ክእነ እንከድም
    እግል ንትለወቅ ምን ሴመ ኢንአዝም
    ክልነ ሕበር ትከምከምነ
    ምን ሐቴ ጠቢዐት ሰበት ትከለቅነ

ገድም አርሱቅ ወእገር እንዴ ኢልሐርቆ፡ ኢልአቡ ወኢልአትፋርሆ፡ እብ ንየት ሰኔት ለሕክም እግል ልትከበቶ መሐለው።

ሐቆ እሊ፡ ለጅግረ ተአንበተ። አርሱ (እደይ) እሰልፍ እግል እገር መስአለት ሀበዎም። ህተ ህዬ ዲብ ምድር ዕጫይ እንዴ ለክፈው እንዴ ሀረሰው እግል ልልኮፉ አስአለዎም። ለክልኦት ዕቅብ ዲብ ክሉ ጋራት እንዴ ልትጋመው ልትጻገሞ ዐለው። ምህመቶም እግል ልሰርግሎ ህዬ ግንፍሌሆም ወአጫብዖም እብ ሕበር አው በንበን ለአሸቅዉ ዐለው። ለዕጫይ እግል ለሀሩሱ፡ አዶረዉ፡ ደረከዉ ወክሉ እግል ልትዐወቶ እቡ ለቀድሮ አግቡይ ባሰረው። ምናተ፡ እብ ዋጅብ ምን ምድር እግል ልርፍዕዉ ኢቀድረው። ሐቴ እግል ልውደወ ለቀድረው እግለ ዕጫይ እግል ገሌ ኢንች (እግል ገሌ ሰንቲ ሜተራት) ምነ እተ ዐለ አካን ደረከዉ። እትሊ ወቅት እሊ አጫቤዕ ምን አፍ ክርን እንዴ ትሰለፈው እብ ሰሓቅ በረቴዕ ገብአው። አርሱቅ እብለ ትነዘመት ገበይ እብ ግርመቱ እንዴ ልትፎፈል ወዲበ ጅግረ ክምሰል ትነሰረ እንዴ ለአሽር እግለ ዕጫይ እብለ ትፈናተ አግቡይ እንዴ ሀረሰዩ ዲብ ቀበትለ ድበዕ ለክፈዩ። መትጃግረቱ ወመተቅብለቱ ህዬ እብ ውዲቱ ሰኒ ወአማን ተዐጀበው። አርሱቅ እብለ እንዴ ኢበጥሮ እብ ድግማን ብዕደት መቅደረት አርአው። ምን ጢሾ ናይ ሩዝ ሕጽሕጽ እንዴ ዓረው ለክፈዉ ወምን መንፈዐት በረ ወደዉ። እብ ተውሳክ ህዬ ዕጨይ ክቡድ እግል ልሰሐቦ እቡ ለቀድሮ መስሐብ ሸቀው። እተ ክምሰልሁመ ከወኒ እንዴ ሸቀው እት ነሳፈት ረያም ወርወረዉ። እሊ መዋዲት ወሐረርካት እሊ ግንፍሌታት እገር እብ ሕልም እት ኢኮን እብ ዐመል እግል ልውደዉ ኢቀድሮ። ምን ቅብላት እንዴ ገብአው እብ መቅደረት ወፍድብ ውላድ አቡሆም ልትዐጀቦ ዐለው። አርሱቅ ናይለ መተቅብለት እግለ ታንጃታቶም እንዴ ለአይዶ ሀዱድ ለትመስል ጣቅዒት ዳምቀት ወደው ፋርሐቶም እት ሸርሖ። ለመትጃግራይ እገር እብ ድዱ ሰኒ ገሀ ወእግል ልእመን ኢቀድረ። እበ እለ ረአ ውዲት ህኑን ወዳምእ እት እንቱ ግንፍሌታቱ ዲበ ሖጸ ክሎሊታት ምን ሸራቃቅ ኢበጥረ። ህቱመ እብ እንክሩ እግል አርሱቅ ለወጼዕ እበ መስአለት ለሐስብ ዐለ።

አዜ ገድም እገር ወግንፍሌታት እግል አርሱቅ ለወጼዕ መሳእል እግል ለሀብ በክት ተሀየበዩ። መስአለት ናይ እገር ቀላል ዐለት። እደይ ገሮብ እንዴ ረፍዐ ምን ዎሮት ጀፈር ናይ ሐቴ ክሎሊት አስክ ብዕድ ጀፈር እግል ለአብጽሑ ጠልበ ምኑ። “እለ ህዬ ሚ ሐዋኒት መስአለት ተ!” እት ልብል ትፈከረ ለምኮሕ አጫቤዕ። ክሉ ክፋላት ገሮብ ገጽ-ተሐት አድሮረ። እደይ እግል ምድር ተምተመ። ዕንታት ቅሩብ ምድር በጽሐ። ዲብ ምድር ሰበት ቀርበ ናይ ርእየት መቅደረቱ ተሐደደት። ኣንፍ ምነ ምድር ረብረብ ሰበት አተ ዲቡ እግል ለሃጥሽ አንበተ። እገር ወግንፍሌታት ገጽ ለዐል እንዴ ትረፍዐ ሀንጦጠለ። nyayo juu, ለመተቅብለት ድንግሔ እት ወዱ ሕላይ ግሩም ሐለው። ለሕላዮም እብ ህግያሆም ክእነ መስል፤

    Nyayo Nyayo juu
    Hakuna matata
    Fuata Nyayo
    Hakuna matata
    Turukeni angani

ምናተ፡ ልቦም ዲብ እደይ ወአርሱቅ ካርያሙ ዐለው። ቀደም ደቃይቅ መቅደረት ውቅል ለአርኡ ለዐለው ስምዓት ገሮብ እትሊ ወቅት እሊ ነሳፈት እግል ልትሐረኮ ኢቀድረው። ሐቆ ንኢሽ ምስዳር እደይ ተሐላውዐ ወተሃደለ። አርሱቅ ተሀዋክአ ወተሃንአ። ሰበት እሊ ገሮብ ለጸውሩ ሰበት ኢረክበ ምድር ለደደ። አርሱቅ እብለ ይዓረፈ። እብ ድግማን ካልእ ዶል ጀረበ። እትሊ ወቅት እሊ እደይ እብ አጫቤዕ እንዴ ሐጠጠ እብ ክለ ሒለቱ ጀረበ። ምናተ፡ ግንፌለ ሌጠ እግል ልትመደድ ቀደረ። እደይ እንዴ ኢልትሐለል ሐረካት አክሮባት (ሐርካት ርያደት) ጀረበ። ምናተ፡ እሊ ሐረካት እሊ እግል እገር ሰበት ለአሻርክ እበ ሔክመት መክቡት ኢገብአ። አዜ ገድም ግንፍሌታት እገር እብ ተረቶም ትሰሐቀው። ግንፍሌታት ምነ አጫቤዕ ለወደየ ክርን ወለዐል እግል ልወቅሎ እንዴ ቤለው ምን አፍ ለትደናግህ ክርን እንዴ ትሰለፈው ገዓራት ወደው። አርሱቅ እግል ቅበ ግንፍሌታት ክምሰል ሰምዐ ሰኒ ሓርቅ ዲብ እንቱ ለገሮብ እግል ልርፈዕ ምን ሐዲስ ጀረበ። ምናተ፡ ሽብር እግል ልሄር ኢቀድረ። እብ ተዕበት እንዴ ትፈለለ አጫቤዕ ትቃሰነ ወእደይ ተሀላብአ። አርሱቅ ገድም እንዴ ተሐለለ ሰእየት በትከ። እሊ ዶል እሊ ዓቃብ እብ ፈርሐት በረቴዕ እት ገብእ፡ ናይ ርያደት መቅደረቱ አርአ። እግል ገሮብ ራፌዕ እት እንቱ፡ ኬን ወእንሰር ሀደግደገ ወትናፈረ። ገሮብ ህዬ እተ አካኑ ሰበተ። እገር ናይለ መተቅብለት እግለ መትጃግራይ እገር እንዴ ለአይድ ወውሕደቱ እንዴ ለአክድ ዲበ አካኑ ሐናደ ወትለወቀ። አርሱቅ እብ ውዲት ናይለ ዓቃብ ሰበት ሐርቀ ጅግረ ክምሰል አንበተው እንዴ ትረስዐ መቃወመቱ እግል ለአርኤ እደዩ ረፍዐ ወነግነገ።

እት ክእነ ቴለል እንዴ ህለው፡ ክሎም ጅምዓም መትጃግረት ወመተቅብለት ዲብ ዎሮት እግሎም ሐዲስ ላቱ ጋር ልብ ከረው። እደይ ነፍስ እግል ልርፈዕ እንዴ ጀርብ ለትመደደ ግንፍሌታት ምነ ብዕድ አጫቤዕ ትፈንተ። ለመትጃግረት ስምዓት ገሮብ ህዬ ምን ሐዲስ እብ ሰሓቅ ህካካት እት ወዱ፡ ለናቅስ ለዐለ እደይ እግል ልጭቀም ወልጽበጥ እንዴ ጀርብ አንተብሀው ዲቡ። “እሊ ሚ ቱ፧ ናቅስ መማኒ እብ ከአፎ ምን ሐዲስ ዲብ ታምም መማኒ ትቀየረ!” እት ልብሎ ትፈከረው። ለሕካም ምነ መትጃግረት ለዕዉት መን ክምሰል ቱ እግል ልቀርሮ ሰለስ አምዕል ለነስአት መከሐደ ወደው። ምናተ፡ አክልሕድ ለዕዉት መን ክምሰል ቱ ቀራር ዋዴሕ እግል ለሀቦ ኢቀድረው። ለልትጃግሮ ለዐለው አርሱቅ ወእገር ክል-ዎሮት ከዲበ እለ እግል ልውዴ ለቀድር ስርጉል ዐለ። ዎሮት ከእብ እንክሩ ሴሩ ከርዐ። ክል-ምኖም እምበለ መልሀዩ ህዬ እግል ለአውቄ ክምሰል ኢቀድር፡ እንዴ ትሳደው እት ኢኮን ዎሮት እብ በኑ ክሉ መናግእ ክምሰል ኢደብእ ለሕካም አትአከደው። ሐቆ እሊ ገድም ለሕካም ዲብ ፈልሰፈት ናይ ወግም ወተሕሊል አተው። “ገሮብ ዶል ልትበሀል ሚ በህለት ቱ፧” እት ልብሎ ትሰአለው። ምነ ለአቅመትዉ ህዬ ገሮብ እብ በንበን ለልአወቄ እንዴ ኢገብእ እብ ሕበር ለከድም መክሉቅ ክምሰል ቱ፡ ክል ስመዕ ገሮብ ዲበ እግል ለአውቅየ ለቀድር ወራት ሌጠ ክምሰል ልትሰርገል አስበተው።

ከገደም፡ ምነ ወቅት ልሀይ ወሐር ክእነ ለትመስል መጃገረት እግል ኢትግበእ፡ አው ህዬ ብዕድ አከይ-መቅሬሕ እግል ኢልቅነጽ፡ ክሎም ለስምዓት ምን እለ ወሐር ነፍስ እንዴ ተኬት፡ በህለት እብ ብጣረ እንዴ ገብአት እግል ትሄርር ቀረረው። እሊ ህዬ እገር ምድር እንዴ ኬደ እግል ልሄርር ወአርሱቅ ህዬ ገጽ-ለዐል ፍንጌ ምድር ወሰመእ እግል ለአትናጥጥ ወልትሐረክ የመመዉ። ገሮብ እበ ቀራር ሰኒ ትረይሐ። ምናተ፡ አስል አዳም ቀዳም እግል ኢልብዴ አጀኒት እት ንእሾም እግል ልሽሐጎ እግል ልትአጀዝ እግሎም ጠለብ ቀደመ። እብ አሳስለ ክሎም ስምዓት ለነስአዉ ቀራር እገር (ዓቃብ) ገሮብ እብ ትማሙ እንዴ ረፍዐ እግል ልሄርር፡ ገሮብ ምስዳር ክምሰል በጽሐ ህዬ አርሱቅ ክሉ እግል ገሮብ ለልአትሐዜ ሽቅል እግል ልሽቄ ወእግል መንበረት ለልአትሐዜ ኣላት እግል ሊጹር ትየመመው። ሐቆ እሊ፡ ዓቃብ ወሸካኒ ገሮብ ረፌዕ እት ህለ፡ እደይ ህዬ እብ መቅደረቱ እንዴ ትነፍዐ ምን ድዋራቱ ነብረ እንዴ አዳለ ዲብ አፍ ክምሰል ትበጼሕ ወደ። አፍ እብ እንክሩ እብ አልሓዩ ወብዕድ ገሮቡ እንዴ መጭረየ እብ ወሪድ እንዴ አበለት ዲብ ከብድ ክምሰል ትበጽሕ ወደ። ከብድ እብ እንክረ እግለ ነብረ ዲብ ከርሸት፡ ወአምዓይት እንዴ ሓቀቀት እብ አስራር ወዐነድር እግል ነፍስ ለልአትሐዜ መኣዛታት(ሙነት) ክምሰል ልትወዘዕ ወዴት። እተ ክምሰልሁመ እግል ገሮብ ለኢልአትሐዜ ጋራት አው ህዬ ተራሪፍ ናይለ ትነፈዐት እበ ነብረ ዲብ ከደን ክምሰል ፈግር ትቃርሐት። ምነ ወቅት ለሀይ ወሐር ገሮብ እግል ሽን-ከደን ዲብ በረ አው ህዬ እት ሐንቴ ምድር እግል ልድፈነ አንበተ። ትርበት ህዬ እበ ትደፈን ሽን-ከደን ክምሰል ትትረሸድ ገብአት። ዲብ እለ ርሽድት ትርበት ዕጨይ እንዴ በቅለ ፍሬ አፍገረ። እደይ ምነ ፍሬ እንዴ ነስአ እግል አፍ ለሀይብ። ክለት ናይ ሐያት ህዬ እብ ክእነ አተላሌት።

ሐቆ እሊ ገድም ትልህያታት ወመትፋግዒታትመ እብለ ገበይ እለ ትየመመ። ሕላይ፡ ሰሓቅ ወህግየ ወቀይ አፍ ገብአ። ሰዐይ ወትልሀየ ኩረት እግር እግል እገር ተርፈ። ቮሊቦል ወብሳኬት ቦል ህዬ ትልሀየ እደይ ገብአ። ሰዐይ ክሉ እግል እገር ተሀየበ። ዲብ ብድረ አትሌትክስ እገር ክሉ ለሰዐይ ለሐክም። እሊ ዋዴሕ መትካፋል ሽቅል እሊ እግል ገሮብ ወድ-አዳም ትሩድ ወበሰርታይ ክምሰል ገብእ ወደዩ። አዳም እብ ፈድል መትነዛም ገሮቡ ወመቅደረቱ ህዬ ለትደቀበ ሔዋናት እግል ልምለክ ቀድረ። ጅንሱ ልግበእ ወብዝሔሁ እብለ ኢከስስ ክሉ መክሉቅ ዲብ ሐንቴ አዳም እግል ልትመለክ ትቀሰበ።

እሊ ክእነ እት እንቱ፡ ለስምዓት ገሮብ ልሰዕ ለእግሉ ወደው ይማም መማኒ ገሮብ አከይ-መቅሬሕ እግል ልክለቅ ክምሰል ቀድር ፈሀመው። እሊ ህዬ ምን ለዐል ክሉ ገሮብ ለሀለ ሐንገል ምነ እግል ገሮብ ራፌዕ ለሀለ እገር አነ ሐይስ አው ህዬ፡ ክሎም ዲብ ሐንቴዬ ለህለው ኬድመቼ ቶም እግል ሊበል ቀድር እት ልብሎ ሐስበው። ሰበት እሊ፡ ሐንገል ወክሎም ዲብ ሐንቴሁ ለህለው ስምዓት እብ ሒለት አክልሕድ ክምሰል ቶም አስበተው። ዐዛብ (መጺጸት) ወለውቀት ናይ ክል ስመዕ ለብዕዳም ስምዓት ገሮብ ክምሰል ልሽዕሮ እቡ ወደው። አፍ ልትሃጌ እት ሀለ እብ ክሱስ ክሉ ለገሮብ እት ኢኮን እንዴ ፈናተ እግል ኢልትሃጌ ወአከይድስ እግል ኢልሀርስ ሸርጠዉ። ክምሰል ሜልካይ እንዴ ኢገብእ ዎሮት ምነ ገሮብ ክምሰል ቱ ህዬ የመመዉ። ሐቆ እሊ ክእነ ሐለው፦

    ገሮብነ ሐቴ ቱ
    ገብር አለቡ ወምንበ
    እግል አድሕድ ከድም እንዴ ተሐየበ
    እብ ሕበር እንከድም
    ጀላብ መንፍዐት ክልነ
    ኖስነ እግል ኖስነ
    ኣቤ፡ እብ ሕበር እንከድም
    ጀላብ መንፍዐት ክልነ
    ኖስነ እግል ኖስነ
    ንሳል ዔማት ክርነ
    እንረፍዐከ ወትረፍዐነ
    ነፍስ ዑፊት እንበኔ
    ለዲመ እበ እንሰኔ
    ግርመት ውሕደትተ
    ለምን ክሉ ትትሐሬ

    እብ ሕበር እንሸቄ
    ገሮብ እግል ልትዓፌ
    እብ ሕብር እንሸቄ
    ገሮብ እግል ልትበኔ
        ስርጉል ቱ ወቀይነ
        ውሕደትነ ሒለትነ

እለ ሕላየት ነሺደት ናይ ክሉ ለገሮብ ገብአት። ዮመቴ ገሮብ ሐቴ እንዴ ገብአ ምስል ለሐሌ ሀለ። እለ ጠቢዐት እለ ህዬ እት ፍንጌ አዳም ወሔዋናት ለሀለ ፈርግ ተአስእለነ። አውመ ህዬ ሰውረት ቀኒጽ እንዴ ነክረው አስክ እለ እንዴ ለአጎብሎ ነብሮ ለህለው መን ክምሰል ቶም ትወዴሕ እግልነ።

እሊ ቴለል እሊ ምንመ ረአው እብ እደዮም ወእብ እገሮም ለገይሶ ሔዋናት ሰውረት ቀኒጽ ይአትጋየሰው። አስክ እለ ዮም እበ አካነቶም ነብሮ ህለው። ገሮብ አዳም ለልሐልዩ ሕላይ ሕኔት መዕነቱ ልፍህሞ፡ ክምሰል አጠዐሚቶ ነስአዉ። አፍ ሕኔት ለሐሌ ለትረከበት ሌጠ ልትለቀም። እበ ጠቢዐት ለሀበቶም ተ ሓለት ሌጠ ነብሮ። ተቅዪር እንዴ ኢልአመጽኦ ዲበ ክልቀቶም ለቀዳሚት ሐጠጠው። ሰበት ኢቀንጸው ህዬ ኢትጠወረው።

አዳም እብ መትጻባጥ ወውሕደት ናይ ገሮቡ እንዴ አንተብሀ ዶል ከድም ሰኒ ሸቄ ወልትሰርገል። ምናተ፡ ሐንገል ወለብዕድ ገሮብ ዎሮት ከአነ ሐይስ እት ልብል ዲብ ሕድ ሐቆ ቀንጸው ላተ፡ ምስለ ሰውረት ቀኒጽ እንዴ ነክረው እበ አካነቶም ለህለው ውላድ አበዎም ላቶም ሔዋናት ልትማሰሎ።

ንጉግወ ቲንጎ እትሊ ወቅት እሊ እሙር ፕሮፌሶር ህግየ እንግሊዝ ወመትቃርናይ አደብ ዲብ ጃምዐት ካሊፎርንያ – ኢርቪኔ ቱ። ህቱ እት ሰነት 1938 ዲብ ኬንየ ትወልደ። ዐይለቱ እብ ሐርስ ለትትናበር ዐይለት ዐባይ ዐለት። ዲብ አብያት ምህሮ ከማንዱረ፡ ማንጉ ወኪንዮጎርፒ መአንብታይት ደረጀት ድራሰቱ ሐቆለ አትመመ፣ ዲብ አሊያንስ ሃይስኩል ለትትበሀል ቤት ምህሮ ናይ ካልኣይት ደረጀት ምህሮሁ አክመለ። ሐቆ እሊ ገድም ምን ኬንየ በረ ዲብ ጃምዐት መኬሬሬ (ሐሬ ዲብ ኩልየት ጃምዐት ሎንደን ለትቀየረት) ካምፓለ – ኡጋንደ ወጃምዐት ሊድስ ናይ ብርጣንየ ደርሰ። እትሊ ወቅት እሊ ምን ዴንማርክ፡ ጀርመን፡ ብርጣንየ፡ ኒውዘላንድ፡ አሜሪከ ወአፍሪቀ ዐስር ናይ ሕሽመት ዶክተረይት ለትከበተ እሙር ፕሮፌሶር ቱ። እብ ተውሳክ ዲብ አሜሪከ ናይ ሕሽመት ዕዱ አከዳምየት መጅላት ኣርትስ ወአደብ እት ገብእ፡ እብ መጦር እሊ ዕዱ አከዳምየት መጃል ኣርትስ ወዕሉም አሜሪካ ቱ። እምበል እሊ ለትሰመ ብዕድ ብዞሕ ምህናት መልክ። እሊ ህዬ፥ ኬትባይ ኖቨል፡ መቃላት፡ ተማሲል፡ ሰሓፊ፡ መርትዓይ ወነሺጥ ናይ አከዳምየት ወእጅትማዕየት ፕሮፌሶር ቱ። ህቱ ክምሰል ከረ ዴቪል ኦን ዜ ክሮስ፡ ማቲጋሪ ወዊዛርድ ኦፍ ዜ ክሮስ ለልትበሀሎ አክትበት ካትብ ቱ።

(ምን ዔማታት ክቱብ ጊኩዩ ዲብ እንግሊዝ ለተርጀመ)

A poet and a journalist born in 1967, Mohammed Said Osman has also served as Head of the Program Development Unit for Educational Mass Media in Eritrea’s Ministry of Education. He won the Eritrea’s prestigious Raimok Prize for Tigre literature in 1995. He is the author of four books in Tigre, including Atrafie Wo Newishi (My Surroundings and Myself, 2003), a children’s book. His poem, “Juket,” can be found in Who Needs a Story: Contemporary Eritrean Literature in Tigrinya, Tigre, and Arabic (1995).

Sepedi

Mathabo Masilela

Kgale kgale batho ba be ba sepela ka maoto le matsogo, go swana le diphoofolo tše dingwe tša maoto a mane. Batho ba be ba sepela ka go phakiša go feta mebutla, dinkwe, le ditšhukudu. Maoto le matsogo a bona a be a batemelane kudu go feta ditho tše dingwe tša mmele: di ena le dijoine tša go sepelelana: magetla le matheka; dijabana le dikhuru; dikgokgoilane, maoto le matsogo ka moka di na le menwana ye mehlano, manala mo menwaneng ka moka. Diatla le dinao le tšona di be di le ka mokgwa woo. Matšatšing auweng monwana wa leoto o be o tshwana le wa letsogo.

Maoto le matsogo a be ba bitšana batswala.A be ba thušana go kuka mmele go go iša go gongwe le go gongwe o nyakago; a o iša mmarakeng; mabenkeleng; fase le godimo; ditlhareng le dithabeng,go gongwe le go gongwe mo go hlokegago gore go tsamaiwe. Le ka meetseng, a be a somišana gore mmele o phaphamale godimo ga meetse goba o ruthe ka gare ga ona. A be ba hlomphana ebile a thušana mo botswalleng bja ona ka tsela ya temokrasi. A be ba kgona le go adimana le ditho tše dingwe, go swana le molomo gore o fane ka lentšu, tsebe gore e kwe, nko gore e dupelele, mahlo gore a bontšhe tsela.

Mešito le merethetho yeo maoto le matsogo a bego a e dira ka tumelelano e ile ya dira gore ditho tše dingwe tša mmele di be le lehufa. Ditho tše dingwe tša thoma go lebelela batswala ba bona, maoto le matsogo e le ba ba kgethegilego le goba ba bohlale ka leihlo le lehubidu. Lehufa la ba fahla mme ba palelwa ke go bona gore maoto le matsogo ke bona ba ba sepedišago mafelong a mantšhi. Ba thoma go loga maano a go senyeletša maoto le matsogo. Leleme le ile la humana maano go bjoko la be la a thoma ka potlako. Leleme le ile la thoma go nagana, la ipotšisa dipotšišo tša go se fele mabapi le maatla ao maoto le matsogo a nago le ona. Ke mang a nang le maatla a go fetiša a mangwe mo gare ga maoto le matsogo, leleme la tšwela pele ka go ipotšisa le sa fetše. Batswala ba babedi bao ba senke ba tshwenywa ke gore ditho tše dingwe tša mmele di dira eng goba di ka kgona go dira eng, bjale ba adima lentšu go tšwa go molomo ba thoma go pepenka gore nna ke a go phala mola o mongwe a re nna ke botsana go feta wena. Se se thomileng e le metlae sa fetoga ka pejana goba phadišano gare ga maoto le matsogo, matsogo a re ona a na le menwana ye mesese ye metelele ye mebotse a kaela menwana ya maoto ka gore ke e mekoto e mekopana. Menwana ya maoto ya e phetisetša ka gore yona ga e bolawe ke tlala go swana le batswala ba yona ba metsetserepana. Se se tweletše pele matšatši a mantšhinyana, sa phuhlamiša go berekišana gola ga bona. Mafelelong ba fetša ka gore ke mang a nang le maatla a mantšhi , ba tshwanelwa ke gore ba boele go ditho tše dingwe gore di ba thušhe go rarolla taba ye.

Leleme ke lona le tlileng le kakanyo ya gore go be le phadišano. Mogopolo o mobotse, ka moka ditho tša dumellana le leleme. “Efeela, phadišano ya eng”, ba ipotšisa. Ba bangwe ba akanya gore go lwewe papadi ya go lwa ka maoto le matsogo, wrestling. Ba bangwe bare go lwewe ka marumo, mola ba bangwe ba akantše gore go ralokwe papadi ya chess efeela kakanyo ye nngwe le yenngwe ya beelwa ka thoko ka gore e tlo ba boima goba e ka se ahlolege ka go lekana ka ge ditho di sa swane. Leleme la leka gape, ka morago ga gore le tšee kakanyo go bjoko, ye kakanyo e be e le boleta. Setho se sengwe le se sengwe se tla tla le thaloko ya sona ya go phadišana. Maoto le matsogo ba dumela.

Phadišano e be e le lebaleng mo gare ga sethokgwa kgauswi le noka. Ditho ka moka di be di ikemišeditše. Mahlo a lebeletše kgole le kgauswi go sekolla sethokgwa mola ditsebe tšona di ile tša itsikitla gore di kwe gabotse modungwana o mongwe le o mongwe mo magareng ga bona;dinko tša itukula gore di kgone go dupelela monkgwana o mongwe le o mongwe wo eleng gore ga se o bone ke mahlo goba ditsebe ga se di okwe, mola leleme le be le emetše go goelela ge go ka ba le kotsi.

Moya wa kitimela dikhutlong tše nne tša sethokgwa o ba botša ditaba ka potlako, wa fetša wa ya ka meetseng le moyeng. Diphoofolo tša maoto a mane e bile tšona tša mathomo tša go fihla diphadišanong, tše dikgolo tša gona di tshwere makala a matala a mahlare go bontšha gore di tlile ka khutšo. E be e le ditlou, mapogo, ditau, ditšhukudu, diphiri, dinkwe , dithutlwa le dikamela di tlile ka mebalabala, dikgomo tša manaka a matelele, dinare tša manaka a mannyane , mebutla le magotlo. Diphoofolo tša ka meetseng, ke ra tšona dikubu, dikwena le dihlapi tša emiša dihlogo ka meetseng tša tlogela mmele ka gare ga noka. Tša maoto a mabedi tšona, dinonyane, diphikoko le dikgaka tša bethantšha maphego ka lethabo, tša letša melodi godimo ga dihlare. Ditsentsere tša lla di sa fetše, diokgo, diboko le megokolodi tša gogoba ka dimpa mo fase le mo dihlareng. Leobu lona la tsena le iketlile ka setu, mola mogaditswane ona wa tsena o kitima, o namela o fologa mo le mola o sa iketle. Dikgabo, ditšhwene, le dikorila ya ba tšona di fofa lekala ka lekala. Dithlare ka sekgweng tša tšea ke moyana go la ka nngele le go la ka go ja, go fihlela di ema thwi ka go latelana. Molomo wa bula phadisano ka koša:

    Re dira se gore re thabe
    Re dira se gore re thabe
    Re dira se gore re thabe
    Ka gore ka moka ga rena
    Re tšwa felo go tee

Matsogo le maoto ba ikana gore ba tla amogela ditlamorago gabotse ,ntle le ngongorego,goba diboikhoto goba go straeka ,goba go šoma gannyane.

Matsogo a tlile ka phadišano ya mathomo: ba foša kotana mo fase. Leoto la nngele goba la go ja, goba ka bobedi,ba tshwanetše gore ba tope kotana mo fase ba e fošetše pele. Maoto a mabedi a dumeletšwe go šomišana, ba ka nna ba ahla ahla maano a go foša kotana ge phadišano e ntše e kgatlampana,goba ba roma menwana,ka o tee ka o tee goba ka moka ka nako e tee, ka mokgwa o mongwe le o mongwe,tabakgolo ke go kgona go dira se ba tshwanetše go se dira. Maoto a e tšeere kotana, ba e phethola; ba e kgarametša; ba leka mahlajana ka moka empa ba palelwa ke go e topa botse gore ba e foše :ge e le go e kgarametša gona ,ba jo kgona go e ragela pejana ga bona. Menwana ya matsogo ge ba bona gore maoto a a palelwa ya kgopela lentšu go tšwa go molomo ba ipolaya ka ditshego . Bahlohli, matsogo, ba tsatsanka o ka re ba ko diphadišanong tša bommasebotsana , ba bontšha bosesane bja bona, ka mekgwana mekgwana ba tšea kotana yela ba e fosetša kgole kgole ka sethokgweng, ba kgahlisa babogedi ba bona. Matsogo a tšwela pele go bontšha bokgoni bjo bongwe: ba ntšha maswikana a mannyane ka mo mohlabeng wo o bego o le ka gare ga seketlelwana sa raese, ba lokela tlhale mo naleteng , ba loga maano a gore dikgonye tša boima a di rwalwe ka tsela ya bobeebe, ba betla marumo ba a fosetša kgole kgole , dilo tše eleng gore menwana ya maoto e ka se tsoge e lorile go di dira.

Maoto a batho a jo itulela kgojana a duma bokgoni le botaki bja batswala ba bona ba basesane. Babogedi ba phaphatha matsogo a bona ka legoa le legolo, mme seo sa kwatiša maoto go feta tekano. Eupša ba be ba setšhwe ba ineela: le ge ba be ba bonala ba swabile,menwana ya bona e be e thala thala didikodiko mo mabung ,ba leka go humana tsela ya go fenya hlodišano ye.

Mafelelong ya ba nako ya gore maoto le menwana ya ona e be yona e fanago ka tlhohlo. Ya bona,ba re e bobeebe. Matsogo a tshwanetše gore a kuke mmele ka moka go tloga mathomong a sedikodiko go fihla mafelelong a sona. Menwana ya maoto ya jo bona e le phadišano ya go se re selo ya botlaela. “Re tla ba bontsha” matsogo le menwana ya bona ba ipotša. Mmele o ile wa phethogela godimo wa ithekga ka diatla tše di be di itshwareletše fase, mahlo a le kgauswi le mabu a sa kgone go bona botse ,lerole la tsena ka dinkong la di ethimudiša,maoto le menwana ya ona ya kadiela moyeng, ”maoto moyeng”, ba goelela ka dikoša.

    Maoto moyeng
    Ga gona mathata
    Maoto godimo
    Latelang maoto
    A re fofeng moyeng ka moka

Efeela ditho ka moka di be di tsitsinketše matsogo le diatla. Ditho tšeo di bego di bontšha bokgoni bjo bogolo metsotsong ye mehlano ya go feta, di be di palelwa le ke go sweta. Megatonyana e mmalwa, diatla tša lla gore di kwa bohloko,matsogo a thoma go tatamela , mmele wa wela fase. Matsogo le menwana ya ona a ile ba ikhutšanyana pele ba leka gape. Nakong ye ba ile ba phatlalatša menwana gore ba kgone go ikakatlela gabotse mo fase feela ya ba menwana ya megogorupa feela e kgonang go taologa. Ba leka go phethola mmele ba dira dikhatwheels feela ba se dumelelwe ka ge ba tla be ba somiša le maoto. Bjale e be e le nako ya menwana ya maoto ya go tshega, ba adima mantšu a makoto, a makgwakgwa go tšwa go molomo gore ba se ke ba tshega go tshwana le menwana ya matsogo ka bosesenyane. Matsogo le diatla ge ba ekwa setshego sa menwana ya maoto, ba leka gape go kuka mmele. Ga se nke ba gate le ye tee kgato. Ba ile ba lapa mme ba lahlela toulo. Maoto a ile a ikgantšha ka go tsatsanka mo lebaleng, a kitima a eya godimo le fase,a fofela godimo, a fofa ka botelele ntle le go wiša mmele le ga tee. Babogedi ka moka ba gatanka fase ka lethabo le kamogelo. Matsogo a emiša diatla a leka go lwantšha phadišano ye ya ditho a lebala gore ke ona a thomileng taba ye go tloga le mathomong.

Efeela ka moka ga bona , le bona babogedi, ba lemoga se sengwe sa go makatša ka matsogo; megogorupa ye e bego e taologilego ge matsogo a be a leka go kuka mmele, e ile ya kgaogana le menwana ye mengwe. Maoto le ditho the dingwe di be di sa tšwela pele ka setshego ge di bona selo se sengwe gape sa go makatša ; ntle le gore go kgaogana ga megogorupa go dira gore matsogo a se ke a soma gabotse , megogorupa yona e ile ya kgona go kgomarela, ya ba le maatla a go itshwarelela gabotse . Ke eng se? Ka gare ga bogole gwa ba le maatla a popego?

Poledišano gare ga ditho gore di dumellane ka mofenyi e bile ya matšatsi a mahlano, nomoro ya menwana ya leoto goba letsogo le letee. Tša tšea taba ye ba e lebelela ka mahlokoreng ka moka mme ba palelwa ke go humana mothopasefoka, setho se sengwe le se sengwe se šomile gabotse go hlodišano yeo se e filwego gomme ga gona yo a kgonnego ka ntle ga o mongwe. Gwa tla taba ya sefilosofi: “e le gore mmele ke eng”, ba ipotšiša, ba lemoga gore mmele ke bona ge ba kopane;ba a tsenelana. Setho se sengwe le se sengwe se tshwanetše go soma botse gore tše dingwe di šome gabotse .

Efeela gore ba thibele diphadišano tša go tshwana le tše gore di se ke tša ba gona ka moso, ditho ka moka tša dumellana gore, mmele o tla sepela o eme thwi,maoto a le mo fase, matsogo a le godimo mo moyeng. Mmele o ile wa thabela tumellano ya bona empa o tla dumella bana gore ba tsamaye ka matsogo le maoto gore ba se ke ba lebala tlholego ya bona. Ka morago ga moo ba abelana mediro: maoto a tla iša mmele gohle mo o nyakago go ya gona efeela ge ba fihlile, matsogo a tla dira modiro o o nyakegago,a tshwara tše di nyakago go tshwara, a rwala tše di tshwanetšego go rwala. Ge maoto a dira modiro o mogolo wa go rwala mmele, matsogo a tla taologa a tšea dilo tše di lego kgole goba godimo, a somiša bokgoni go šoma ,a netefatša gore dijo di ya ka molomong. Molomo ona, aowa meno a ona a tla sohla dijo tšeo matsogo a dilokelago ka go ona mme a di romela ka dimpeng. Dimpa tšona di tla gamola bobotse ba go tšwa dijong wa bo tšhollela ka mo mokerong wa dijo mo e leng gore di tla phatlalatšwa ditšhikeng tša mmele. Ka morago ga moo, dimpa di tlo tšea tšeo mmele o sa di šomišego wa di iša ka ntlwaneng goba ka fase ga mabu moo e tla bago manyora a go godiša dihlare tša go refa dienywa tše dibose. Matsogo ke ona a tlogo kga dienywa tše ge di butšwitše, a dilokela ka molomong gore di jewe. Agaa ke sona sedikodiko sa bophelo.

Dipapadi le tša boithabišo le tšona ba di kgaogantšha ka tshwanelo: go opela, go tshega le go bolela tša fiwa molomo;go kitima le go raloka papadi ya maoto tša fiwa maoto; mola dipapadi tša base-bolo le basket-bolo di leseditšwe matsogo, feela maoto a tla thuša ka go kitima. Mo go kitimeng ga diatletiki, maoto a be a tshwere lebala ka bo ona. Mošomo ka moka ge o abelane wa dira gore mmele wa motho e be motshene wo o sa palelwego ke selo, ba fenya diphoofolo ka moka go fihla go poo ya go di feta ka moka.

Eupša ditho tša mmele tša lemoga gore tumellano ye ba fihlilego go yona e ka nna ya tlisa mathata le dintwa ko pele. Go ba ga hlogo ko godimo go ka nna gwa e dira gore e nagane gore e phala maoto ao a gatankago lefase goba ya nagana gore yona ke poo, mme ditho the dingwe di šomela yona. Ba gatelela gore ge go etla tabeng ya maatla le maemo,ditho ka moka di a lekana. Go netefatša se, ditho tša dira bonnete ba gore bohloko le bobose bjo setho se se tee se bokwago,ditho ka moka tša mmele di a bokwa le tšona. Tša lemoša molomo gore ge o bolela o hlokomele gore o se ke wa re “se ke saka se goba setho sa ka sela”, o netefatše gore o bolela ka mmele ka moka e sego ka setho se se ikemetšego se le tee.

Ditho tša opela tša re:
    Mo mmeleng wa rena
    ga ona molata
    Mo mmeleng wa rena
    ga ona molata
    re a hlankelana
    Rena ka borena
    re a hlankelana
    Rena ka borena
    re a hlankelana
    leleme ke lentsu la rena
    ntshware lenna ke go tshware
    re aga mmele wo o phelago
    ntshware lenna ke go tshware
    re aga mmele wo o phelago
    bobotse le kgokagano
    mmogo re a šoma
    Gore re be le mmele wo o phelago
        mmogo re šomela
        mmele wo o phelago
    kopano ya rena ke maatla.

Ye e bile košakgolo ye e bitšwago Mmeleohle. Mmele o sa e opela le lehono le, ke yona e kgaogantshago batho le diphoofolo,gobane tšona di ganne phetogokgolo. Le ge di bone se se diregilego, diphoofolo tša maoto a mane di ganne go tsenela taba ye ya phetogo. Di be di tena ke taba ya go opela. Go ya ka bona molomo ke wa go ja e seng wa go opela. Diphoofolo tšona tša ithomela mokgatlo wa paballo ya tša tlhago, mme tša gana go fetola mekgwa ya bona ya go phela.

Ge batho ba bona ka mo ditho di šumišanago ka gona ,le bona ba kgona go phedišana botse; empa ge ba bona mmele le hlogo e le manaba ntweng,o mongwe a le godimo ga o mongwe, ba tlo tshwana le batswala ba bona diphoofolo tše di ganneng phetogo ye kgolo.

Mathabo Masilela is a South African Author. A Sepedi speaker and proofreader, she is a daughter, wife and mother.

Nepali

Jui Shrestha

धेरै धेरै अघि मानिसहरु हात-खुट्टा दुवै टेकी हिंड्थे; अरु चारखुट्टे जनावरहरु झैं। मानिसहरु खरायो, चितुवा, र गैँडाभन्दा चाँडो कुद्थे। हात र खुट्टाको अरु अङ्ग भन्दा निकै नै नजीकको सम्बन्ध थियो। तीनको बनोट पनि मिल्दो-जुल्दो थियोः पैंताला र हात दुवैका पाँच औंला थिए, र हरेक औंलामा नङ्। हात र खुट्टाका औंलाहरु एकै किसीमले बनेका थिए, बुढी औंला देखि कान्छी औंलासम्म। त्यति खेर हातको बुढी औला पैंतालाको बुढी औंला झैं अरु औंलाहरुको नजिकै थियो। खुट्टा र हातले एक-अर्कालाई जुम्ल्याहा दाजुभाइ नै मान्थे।

उनीहरुले शरीरलाई जता जानु परे पनि बोक्न मद्दत गर्थे; बजार, पसल, डाँडा-काँडामा तल-माथी गर्दै, जता सुकै पनि हिंड्नु पर्दा लगिदिन्थे। पानीमा पनि एक-आपसमा तालमेल मिलाई जीउलाई पौडी खेल्न र डुबुल्की मार्न मद्दत गर्थे। तिनीहरुले सल्लाह र सद्‌भावमा आफ्नो सम्बन्ध चलाएका थिए। उनीहरुले अरु अङ्गका शीपहरुको पनि मद्दत लिन्थे – जस्तै मुखबाट आवाज, कानबाट सुनाई, नाकबाट सुँघाई, र आँखाबाट हेराई।

तिनीहरुको तालमेल देखेर अरू अङ्गहरुमा जलन आयो। ईर्ष्याले छटपट भए। हात र खुट्टासँग आफ्नो शीप बाँड्दा हिच्किचाउन थाले। दाहले तिनीहरुले हात-खुट्टाले तिनीहरुलाई ठाउँ-ठाउँमा लगि दिन्छन् भनी भुले। तसर्थ हात-खुट्टा दुई जोडिको विरूद्ध षड्यन्त्र रचे।

जिब्रोले एउटा योजना दिमागबाट सापटि लिई त्यसको लगत्तै कार्यान्वयन गर्‍यो। जिब्रोले ठुलो-ठुलो स्वरमा आफ्नो मनको कुरा बोल्न थाल्यो, हात र खुट्टामा को बढि शक्तिशाली होला त? दुईको तुलना गर्न थाल्यो। तब हात र खुट्टा, जो पहिले जुम्ल्याहा दाजुभाइ झैं मिलेर बसेको, कसको के छ वा छैन हेर्दै नहेरेको, केही त्यस्तो विचारै नगरेको अवस्थाबाट, मुखबाट आवाज सापटि लिएर आफू नै शरीरको लागि बढी महत्त्वपूर्ण भएको जनाउन थाले। हुँदा-हुँदा, को बढी सुन्दर भन्ने सम्म बहस भयो। हातले आफ्ना लामा-लामा, पातला, सुडोल औंलाहरुको बखान गरी खुट्टाहरुको छोटा-छोटा बुच्चे औंलाहरुको खिसी गर्‍यो। खुट्टा पनि आफू किन पछि पर्ने त भनेर, हातका पातला औंलाहरुलाई गिज्याउँदै खान नपाएका नातेदार भने। यसरी कयौँ दिनसम्म तिनीहरुको बहस चलि रह्यो, कतिपय समय त, सँगै काम गर्न नै नमिल्ने गरी।

तब जिब्रोले एउटा प्रतिस्पर्धा गर्नु पर्ने सुझाव दियो। एकदमै राम्रो कुरो भनी सबै अङ्गले आफ्नो समर्थन व्यक्त गरे। तर कस्तो खालको प्रतिस्पर्धा गर्ने त? कसैले हात र खुट्टा बीच कुस्ती खेलाउने प्रस्ताव राखे। अरुले तलवार चलाउने, दगुर्ने, जगलिङ्, वा बाघचाल र चेसजस्ता खेलहरुको सुझाव दिए। तर एक-एक गरी सबै सुझावहरु फ्याँकिए, कि त सञ्चालन गर्न गार्‍हो भएर, कि त चुनौती एक वा अर्को अङ्ग प्रति अन्याय हुने भनेर। फेरी पनि जिब्रोले नै दिमागबाट सोच पैंचो मागी यस समस्याको समाधान निकाल्यो। खुट्टा र हात आफैले पालै-पिलो एक अर्कालाई चुनौती दिने। हात-खुट्टा द्वय मञ्जुर भए।

सो प्रतिस्पर्धा नदी छेउको जङ्गलको मैदानमा भयो। सबै अङ्गहरु सक्दो सावधान भई बसे, केही अपत्यासिक दुर्घटना नहोस् भनी, किन कि शरीर भित्र नै द्वन्द चलिहरेको थियो। आँखाहरुले टाढा-टाढा सम्म केही खतरा छ कि भनी हेरे, कानहरू ठाडो भई जस्तो सुकै दुरीको आवाज पनि सुन्न तत्पर भए, नाक पनि आफू सतर्क हुन सफा भई बस्यो, ता कि आँखा र कानले नभेटेका केही खतरा भए सुँघ्न सकोस् भनी। र जिब्रो पनि केही खतरा भए चिच्याउन तयार भयो—खतरा!

बतासले सो प्रतिस्पर्धाको खबर जङ्गल, पानी, र वायु मण्डलको चारै कुनामा फैलायो। चारपाइले जनावरहरु सबभन्दा पहिले आइपुगे, कतिपय ठूला जनावरहरु त आफू लडाईंका लागि आएको होइन भनी जनाउन हरियो हाङ्गो बोकेर आएका थिए। चितुवा, बाघ, सिंह, गैंडा, स्याल, हात्ती, जिराफ, उँट, चौरी गाई, र साँढेको रङ्गीचङ्गी हुल थियो; हरिन, मृग, खरायो, मुसा, र लङ्गुर नि आए। पानीमा बस्ने माछा, हिप्पो, र घरियालले आधा शरीर जमीनमा र आधी शरीर पानीमा राखी प्रतिस्पर्धा हेरे। दुई खुट्टे अस्ट्रिच, कुखुरा, र मुजुरले उत्साहित हुँदै आफ्नो पखेटा हम्काए। रूखमा चराहरुको चिरबिर र घाँसमा जुनकिरीको गाना सुनियो। माकुरा, गड्यौंला, झुसिलकिराहरु जमीन वा रूखमा घिस्रिदैं आए र छेपारो भने कहिले यता कहिले उता दौडि रह्‍यो, एक ठाउँमा रोक्दै नरोकी। बाँदर, चिम्पान्जी र गोरिल्ला एक हाँगोबाट अर्कोमा हाम फाल्दै बसे। रुख र झाडीहरु पनि बिस्तारै कहिले यता र कहिले उता, कहिले अघि र कहिले पछि झुक्ने।

मुखले एक गीतबाट द्वन्द शुरु गर्‍योः

    खुशीको लागि गर्छौं
    यो सब खुशीको लागि गर्छौं
    यो सब खुशी हुनका लागि
    किन कि हामी सबै
    एउटै प्रकृतीका हौं

हात र खुट्टाले जे परिणाम आयो सो स्वीकार गर्ने भए; खेल बहिस्कार, धम्की, झै-झगडा, अनसन, वा नचाहिंदो ढिलाई हुन नदिने वाचा गरे।

हातले पहिलो चुनौती दियो-काठको एक टुक्रा भुईंमा फ्याँकेर। खुट्टाको काम चाहिं देब्रे अथवा दाहिने, वा दुवै खुट्टाहरुले त्यस काठको टुक्रा टिपी फ्याक्नु पर्ने। आफ्नो कार्य सफल गर्नलाई दुई खुट्टाहरुले कुनै पनि समय एक-अर्कासँग सल्लाह गर्न पाउँथ्यो र औंलाहरुको प्रयोग गर्न पाउँथ्यो। खुट्टाहरुले काठ पल्ट्याउन खोजे, ठेल्न खोजे; हरेक प्रकारको प्रयास गरे, तर राम्ररी पकड्न पनि सकेनन्। र काठ कतै लग्ने त कुरै छाडौं, एक इन्च पनि हल्लाउन सकेनन्। चुनौती दिने हातहरु ब्युटी कन्टेस्टका सहभागीहरु झैं परेड गर्न थाले। आफ्नो सलक्क परेको जीउ देखाउँदै, धेरै पाराले काठ समाउन थाले। काठ समाएर जङ्गल भित्र निकै टाढासम्म फ्याँके। सबै दर्शक र प्रतिस्पर्धीहरु तीनछक परि तीनलाई हेरे। अरु शीपहरु पनि देखाए—चामलको भाँडोबाट स-साना ढुङ्गाहरु निकाले, सियोमा धागो हाले, र साना-तिना पुली बनाएर काठका ठूला टुक्राहरु सारे, र भालाहरु बनाएर टाढा-टाढा फ्याँके—यी सब कुराहरु गर्न त खुट्टाले सपनामा पनि सोच्न सक्दैन थियो। अब खुट्टाहरु चाहिं खाली आफ्नो भाइको सलक्क परेको जिउ, चपलता र लचकिलोपना हेर्दै मात्र बस्न सके। सबै दर्शकका हातहरुले वाह-वाह गर्दै ताली बजाए, जसले खुट्टाहरु सबै खिन्न भए। तर तिनीहरु पनि त्यती सजिलै कहाँ हार मान्थे र? खुट्टा अलि निराश भएर बसेता पनि, बुढी औंलाले जमीनमा यता-उती कोर्दै बसेता पनि, आफूले जित्ने खालको के चुनौती दिन मिल्ला भने ध्याउन्नामा थिए।

बल्ल-बल्ल खुट्टा र पैंतालाहरुको चुनौती दिने बेला आयो। उनीहरुले आफूले पेश गरेको चुनौती निकै सरल छ भने। हातले खाली पुरै शरीरलाई त्यहाँका जनावरहरु भेला भएर बनेको गोलोको एक भागबाट अर्को भागमा लानु पर्ने। यस्तो जाबो काम-घमण्डी हातले सोच्यो। तर यो त हेर्नै पर्ने नजारा बन्यो। जीउको सबै कुरा तल-माथी परेको थियो। हात भूईंमा थियो; आँखाहरु भूईंको धेरै नजिक, यति नजिक कि केही देख्नै गार्‍हो। नाकभित्र त धुलो नै पस्यो, हाच्युँ आउने गरी। खुत्ता र पैताला हावामा उडिरहेको अवस्था। दर्शकहरु चिच्याए र रम्दै गाउन थालेः

    न्याया न्याया जू
    हाकुना माटाटा
    फुआटा न्यायो
    हाकुना माटाटा
    टुरुकेनी आङ्गानि

तर सबैले हात र पाखुराहरुलाई हेरिरहेका थिए। केही बेर अगाडि अनेकौं शीपहरु देखाइरहेका अङ्गहरु अहिले एक कदम पनि अगाडि बढ्न सकिरहेका थिएनन्। केही पाइला अगाडि जाँदा नै हातहरु दुखाईले चिच्याउन थाले, पाखुराहरु लड्बडाए, ढल्ला-ढल्ला जस्तै भए, र आखिरमा शरिरलाई नै ढलाए। केही बेर थकाइ मारी फेरी प्रयास गरे। यस पालि हातले औंलाहरु अलि फाटेर जमीन समात्न खोजे। तर खाली बुढी औंलाहरु मात्र तेर्स्याउन सके। समरसल्ट मार्न खोजे तर यसो गर्नाकालागि खुट्टाहरु पनि चाहिने हुनाले सो कार्य अयोग्य ठहराइयो। तब पैंतालाहरुको खिल्ली उडाउने पाली आयो। मुखबाट ठुला-ठुला स्वर सापटि लिएर, औंलाहरुको तीखो आवाजको हसाईको खिल्ली उडाउँदै, फरक किसीमको हाँसो सुनाए। यस्तो दुर्व्यवहार देख्दा, पाखुराहरुलाई असह्य भयो र अन्तिम पटक गार्‍हो मानी-मानी शरीरलाई बोक्ने आँट गरे। अफसोस, एक कदम पनि अघी बढ्न सकेनन्। ज्यादै थकित हुँदै औंलाहरुले हार माने। खुट्टाहरु आफ्नो निहीत बल देखाउन पाएकोमा दङ्ग परे। निकै समय लगाएर कहिले हिंडे, कहिले दौडे, कहिले धेरै माथी छलाङ मारे, कहिले टाढासम्म छलाङ मारे, एक चोटि पनि शरीरलाई भूईंमा नखसालिकन! दर्शकमा भएका सबै खुट्टाहरुले आफ्नो चित्त बुझेको र खुट्टाहरू बीचको सोहार्दता देखाउन जमीनमा खुट्टा बजारे। हातहरुलाई यसरी गिज्याएको पटक्कै चित्त बुझेन। आफ्नो असहमती देखाउन हातहरु माथी उठाए; आफैले यो खेल शुरु गरेको सजिलै सँग भुले।

तर दर्शकहरु सहित सबैले हातमा अनौठो कुरा देखे – हातले जीउलाई उचाल्न खोज्दा तेर्सिएका बुढी औंलाहरु अझै पनि अरू औंलाहरुबाट छुट्टिएका थिए। ती प्रतिस्पर्धीहरु हाँसी राख्दा अर्को कुरा देखे। यसरी छुट्टिएका बुढी औंलाहरुले हातलाई कम प्रभावकारी बनाउनका साटो उल्टो तिनीहरुको पकड्ने क्षमता बढाएको थियो। के भएछ त? यस्तो कुरुपता त शक्तिमा बदलिएछ।

अब जीत कसको त? यो बहस सबै अङ्गहरु बीच पाँच दिनसम्म चल्यो, जो हात र पैंतालामा भएका औंलाहरुको संख्या पनि हो। तर जति सोच्दा पनि ठ्याम्मै कसको जीत भयो भन्न सकिएन। दुवै अङ्ग आफू जे कुरामा दक्ष थिए सोही काम राम्ररी गर्न सक्थे र एक बिना अर्कोले केही गर्न सक्दैन थिए। एउटा दार्शनिक छलफल नै चल्योः आखिरमा शरीर के नै रहेछ र? सबैले सोधे, र आफू सबै साथमा भई काम गरे नै शरीर रहने निष्कर्षमा पुगे। यदि सबै अङ्गहरुले एक अर्कासँग काम गरे पो अङ्गहरु राम्ररी चल्ने रहेछ त।

तर पछि यस्तो प्रतिस्पर्धा नहोस् र अङ्गहरुले एक-अर्कालाई वाधा नपुराओस् भनेर सबै अङ्गहरुले त्यस बेलादेखि शरीर दुई खुट्टामा हिंड्ने निर्णय गर्‌यो। खुट्टा भूईंमा टेकी, हात हावामा माथी राखी। शरीर यो फैसला देखी खुशी भयो, तर साना बालबालिकाहरु चाहिं हातखुट्टा मै हिंडोस् भन्ने सुझाव दिए ता कि मानिसले आफ्नो मूल कहिल्यै नबिर्सुन्। अङ्गहरुले सबै कामकाज एक-आपसमा बाँडे। खुट्टाहरुले शरीरलाई बोक्ने भए, तर गन्तव्यमा पुगेपछि हातहरुले औजार बनाउने वा चलाउनु पर्ने भयो। जब कि खुट्टा र पैतालाले शरीरलाई बोक्नु पर्ने जस्तो गरुङ्गो काम गर्नु पर्‍यो, हातहरुले चाहिं आफूलाई तेर्साएर, वातावरण अनुसार काम गर्ने र खाना मुखमा पुर्‍याउने जिम्मा लियो। पेटले खानामा हुने सबै पौष्टिक त्तत्व निचारी जीउका कण-कणमा पुर्‍याउने जिम्मा लियो। त्यसैगरी मिल्किएका सामाग्री जीउको ढलबाट बाहिर पुर्‍याउने र खुला फाँट वा जमीन मुनी गाड्ने। यसरी जमीनले मल पाएर राम्रो हुने भयो। बोट-बिरुवाले फल दिने र हातले आएर ती फलहरु टिपी मुखमा राख्ने। यसरी नै जीवनको चक्र चल्ने भयो।

खेलकुद र रमझमका कुरा पनि यसै गरि बाँडियो। गायन, हाँस्यकला, र बोली मुखको भागमा आयो; दौड र फुटबल चाहीं खासगरि खुट्टाको काम बन्यो; र त्यसैगरि बेसबल र बास्केटबल हातको अंशमा पर्‍यो, खाली यस खेलमा दौड्नु पर्दा चाहिं खुट्टा चाहिने भयो। अनि एथ्लेटिक्समा चाहीं सबै जसो खेलहरु खुट्टाकै भयो। यसरी सब काम बाँडचुँड गर्दा त शरीर एउटा निकै शक्तिशाली यन्त्र बन्यो, जसमा बडो अजङ्गका जनावरलाई पनि कामको मात्रा र गुणस्तर दुवैमा उछिन्ने शक्ति आयो।

तर शरीरका अङ्गहरुले के बुझे भने, यस्तो व्यवस्थाले पनि पछि द्वन्द ल्याउने सम्भावना हुन्छ। टाउको चाहिं सबसे माथी भएर उसले के सोच्न सक्छ भने ऊ भूईं छुने पैंतालाभन्दा धेरै नै राम्रो छ। अथवा आफू भन्दा मूनीका अङ्गहरुको मालिक सम्झन सक्छन्, अरू तिनको दास। उनीहरुले के कुरामा जोड दिए भने, टाउको र टाउकोका मुनी भएका अङ्गहरु बराबर हुन्। यस्तो होस् भनी सुनिश्चित गर्न अङ्गहरुले एक अङ्गको दुःख वा सुख सारा अङ्गहरुले महसुस हुने बनाए। मुखलाई यता-उता कुरा गर्दा पुरै शरीरको लागि बोल्ने र आफ्नो लागि मात्र बोल्ने होइन भनी चेतावनी दिए।

तिनीहरुले गीत गाएः

    हाम्रो शरीरमा
    कोही दास छैन
    हाम्रो शरीरमा
    कोही दास छैन
    एक अर्काको सेवा गर्छोँ
    हाम्रो लागि हामी नै
    एक अर्काको सेवा गर्छोँ
    एक अर्काको सेवा गर्छोँ
    जिब्रो हाम्रो आवाज
    मलाई सम्हाल र म तिमीलाई सम्हाल्छु
    र हामी बलियो शरीर बनाउँछौँ
    मलाई सम्हाल र म तिमीलाई सम्हाल्छु
    र हामी बलियो शरीर बनाउँछौँ
    एकता मै सुन्दरता
    एक जुट भई काम गर्छौँ
    बलियो शरीरको लागि
        एक जुट भई काम गर्छौँ
        बलियो शरीरको लागि
        एकता नै हाम्रो शक्ति

यो गीत शरीरको आफ्नो गीत बन्यो। शरीरले आज सम्म पनि यो गीत गाउँछ र यसले मानिस र जनावर बीचको फरक, वा आफ्नै क्रान्तिको बहिस्कार गर्नेहरु बीचको फरक देखाउँछ।

आफ्नै आँखा अगाडि यी सब कुरा देख्दा-देख्दै पनि चारपाइले जनावरहरुलाई यो क्रान्तिसँग केही सरोकार राख्न मन लागेन। यस्तो गाउने काम वाहियात लाग्यो, र मुखको काम त खाने मात्र हो गाउने होइन भने। तीनले प्रकृतीको रुढिवादि पार्टि खडा गरे, र पहिलेकै धुनमा चलिरहे; कुनै बानी नबदलिकन।

जब मानिसले अङ्गहरुको सञ्जालबाट सिकेर काम गर्छ, तब प्रगती हुन्छ; तर जब तिनले शरीरका अरु अङ्ग र टाउको बीच लडाईं गर्छ, त्यस्तो अवस्थामा मानिस पनि आफ्नो जनावर दाजुभाइ झैं हुन आउँछन्, जसले आफू भित्रको क्रान्तिको बहिस्कार गरे।

Jui Shrestha was born and raised in Kathmandu, Nepal. She moved back to Nepal in April 2015 (weeks before the Gorkha earthquake), after studying and working in the US for over a decade. She has been in the public opinion research field for the last five years. Previous translation work has been for Nepali NGOs. She was first introduced to Prof. Ngugi’s work as a high school student in Waterford Kamhlaba UWCSA, Swaziland.