Nĩkĩ Antũ Beetaga Beerekene

Meru

Njagĩ M’Mwenda

Tene mono, antũ beetaga na njara na magũrũ ja mbiti iingĩ. Antũ baarĩ na rũĩro nkũrũki ye sungura, ngarĩ na huria. Magũrũ na njara ciakuaanĩrĩtie nkũrũki ya mbarĩ iingĩ cionthe cia mũĩrĩ. Kinya miungano ya njara na magũrũ yaakari ũmwe: maturo na biuna; amwe na mbarĩ iu iingĩ cionthe ciakari ũmwe. Njara ciarĩ na biara bitano, na kinya magũrũ jaarĩ na biara bitano; njara ciari na nkunyũ kĩrĩ biara bionthe na kinya magũrũ jaarĩ na nkunyũ kĩrĩ biara bionthe. Njara na magũrũ biarĩ na mutaratara jũmwe kuuma kĩrĩ kĩara kĩrĩa kĩnene gwĩta kĩrĩ kaara karĩa kanini. Ntukũne iu, kinya kĩara kĩrĩa kĩnene kĩa njara kĩarĩ amwe na biara biu biingĩ ja ũrĩa gĩa kũgũrũ kĩĩthaĩrwa kĩrĩ. Magũrũ na njara bietanaga mũtana o cia.

Magũrũ na njara biatethanagia gũkamata mũĩrĩ naarĩa kunthe jwendaga gũĩta; thokoone, ndukeene, maitia ja mĩtĩ na meenama, irĩmene… kunthe. Kinya rũũjine, biaitaga ngũgĩ amwe gũtethia mũĩrĩ kuereera, kũthambĩra na kuirĩria. Biarĩ na ngwatanĩro na kuiganua. Kinya ibiarombaga mbarĩ iu iingĩ cia mũĩrĩ ũũmbe bwao, mĩgambo kuuma kĩrĩ kanyua, kuigua kuuma kĩrĩ matũ, kũnunkĩĩra kuuma kĩrĩ nyiũrũ na kinya kũona kuuma kĩrĩ meetho.

Ngwatanĩro ya njara na magũrũ yatũmaga mbarĩ iu iingĩ ikagwatwa nĩ rũriitho. Itagwĩraaĩrua gũkobithia njara na magũrũ ũũme bwacio. Rũritho rũacio rũatũma biaremwa i kũona ũrĩa njara na magũrũ ciabiikagia gũntũ mwanya mwanya. Biambĩĩria kũbanga ũrĩa bikaangaratania njara na magũrũ.

Rũũme rwaromba mũbango kuuma kĩrĩ mũtwe na rwaambĩria ngũgĩ o rĩo. Rwambĩria gũciarĩria na kinya rũkĩrigaraga ũrĩa njara na magũrũ ciĩna inya. “Nũ wĩna inya nkũrũki?” Rũrarigara. Njara na magũrũ, biria bitaarara biciũrĩtie uu, biaromba mĩgambo kuuma kĩrĩ kanyua na biambĩria kuuga ũrĩa o kĩrĩa kĩrĩ gĩkĩnene kĩri kĩrĩa kĩngĩ.

Gũtakarakara, biambĩria kuuga ũrĩa bithongomi. Njara irauga ũrĩa ciĩna biara bireei na bithongomi, tĩ ja biara bia magũrũ birĩa binori na bikuĩi. Magũrũ najo jarauga ũrĩa biara bia njara biceng’i jaaka biĩ mparene! Mũcokanio jũu jũreeta na mbere matukũ ja maingi mwanka njara na magũrũ biraambĩĩria kũremwa i gwita ngũgĩ amwe. Jaja jagũkarĩka, kũraa bionthe bicindanĩre inya na nkuma, biaũria mbarĩ iu iingĩ itoonyeere kuuga nũ mũnene.
Rũũme iru rwaugĩre bicindane. Mbarĩ cionthe cietĩkĩĩria. Ĩndĩ bigacindanĩra mbioo? Mbarĩ imwe ciauga birũe – njara na magũrũ barũe. Iingĩ ciauga birũe na imee, biingĩ biauga ndwĩro, na kinya biingĩ biauga ajua. Ĩndĩ joonthe jaregeerwa nĩũntũ njara kana magũrũ bitĩngĩũmba micetho ĩmwe kana ĩĩngĩ. I rũũme kaĩrĩ, rũrĩa rwarĩkĩtie kũromba mathũganio kĩrĩ mũtwe, rwejĩre na ũtethio. Rwaugĩre o mbarĩ ya mwĩrĩ yuuge gĩcindano kĩawe. Boonthe beetĩkĩria.

Macindano jaja jagĩtĩrwe kĩenine gatĩgatĩ ka mwitũ. Mbarĩ cionthe cia mwĩrĩ citegerete kũona gũtĩ kĩrĩa gĩkabaumbuthũra nĩũntũ iciaijĩ rĩu itagwatanĩrĩte. Meetho jaraithĩrĩrie kũraaja jagĩcũa kinya kathĩna kanini. Matũ najo jathikaĩra na inya kuigua kinya mũgambo jũrĩku kuuma nteere cionthe, nyiũrũ nayo yanukaĩra mĩnunko yonthe ĩrĩa yeraĩra kenda kĩrĩa kĩgakũrũka meetho na matũ jatĩmĩkũrũke. Rũũme naru irwaibangĩte kũringa gĩtuma mantũ jaathũka kenda biteethua.

Ruuo rwaurutĩĩrie mĩgambo ya macindano jau kĩrĩ mbarĩ cionthe cia mwitũne, ndũũjĩĩne na ruuone. Mbiti cia magũrũ jana icio ciarĩ cia mbere gũkinya, imwe iria nene ciũkĩrĩĩtie matĩ jaa meethĩ kũonania ciĩjĩte na thĩĩrĩ. Kĩrĩndĩ kĩarĩ na Ngarĩ, Kanyũtũ, Ngatũnyi, Ũria, Mbiti Ng’au, Njogu, Ndwĩga, Nkamĩra, Mbogo ye ngoci ndaaja na Ng’ombe ye ngoci nkuĩ, Nthia, Sungura, Mpuko na Mbĩa. Atũũri ba rũũjĩ ibarĩ o kinya bo, Ngũĩro, Gĩkũyũ, Kĩng’ang’i bacianĩkĩre rũtere rwa muuro. Mbiti cia magũrũ jaĩrĩ ja Nyaga na Nkware ciauruta mathagu igwĩrĩtue; nyoni nacio irĩ mĩtĩne ciambĩria kuina, Nkĩrakĩri nacio ciainaga rĩonthe. Mbũbũĩ, Mũnyongoro na Mũthoro cietaĩra mĩtĩne ciitĩĩtie kenda ciona bwega. Kiumbu nakĩo gĩtarĩ na rwĩro kĩgĩkinya, gĩetaga kaora na ũmenyeeri, Mũũrũrũ naju jwambambaga rwĩro jũtĩgũkirĩĩria amwe. Kĩraĩ na Nkoroi biathũngũthaga kuuma kĩrĩ mũtĩ jũmwe mwanka jũũngi. Kinya mĩtĩ na ithaka biaebaĩra kuuma rũtere rũmwe mwanka rũũngĩ, bikeenama rĩu bikarũngama.

Mũromo jwambĩrĩrie macindano na rwĩmbo:

Tũgĩtaga ũjũ kũgwĩrua
Tũgĩtaga ũjũ kũgwĩrua
Tũgĩtaga ũjũ kũgwĩrua
Nĩũntũ baatuĩ twinthe
Tuumite nthĩgũrũne.

Njara na magũrũ bianyua muuma jwa gũĩtĩkĩria rwatho, gũti kũthũra kana marumi kana mĩgomo kana mĩgondoko.
Njara icio cianenkanĩre gĩcindano kĩa mbere. Ciagerere kamũtĩ nthĩ ciera magũrũ jakajũkie na ikagere. Magũrũ ijaarĩ na rũũtha rwa kũaranĩra keenda joona ũrĩa jakoomba kũgĩta ngũgĩ ĩĩu na biara biacio kana ũũngĩ. Magũrũ jagererie gũkagarũra, gũkaitaitithia, na nkũrũnki, ĩndĩ jatoombĩre gũũkĩria kamũtĩ karĩa. Kĩrĩa joombĩre akĩ igũkaringa geetaĩta. Biara bia njara bikwona ũu, biaromba kĩtheko kuuma kĩra mũromo biatheka na biatheka mono. Njara nacio na maikumia ciaitharathara igĩcionanagia. Cionania ũrĩa cicekei rĩu na njĩra mwanya mwanya ciooja kamũtĩ karĩa ciagata kũraaja mwitũne. Kĩrĩndĩ kĩonthe kĩamakua i inya ya njara. Njara cieta na mbere na kũonania ũrĩa ciĩna bata. Ciooja mũthanga ciekĩra gĩkirine, ciajũkia rũrigi ciambĩĩria gũtuma, ciabanga mbaũ kũonania ũrĩa cikamataga mĩtĩ, ciajũkia mĩgũĩ na kũmĩratha kũraaja, maantũ jarĩa biara bia magũrũ bitakaroomba kũgĩta. Magũrũ jakari nthĩ jarigari i maantũ ja mũtana o ng’ina. Njara cia mbiti ingĩ irĩa ciarĩ au ciaringĩre mpĩ nthigũrũ ĩrainaina, magũrũ najo joona rũriitho. Ĩndĩ magũrũ joonthe jathũganagia ũrĩa jakoomba gũciinda njara na gĩcindano kĩao.

Irĩo magũrũ jaeerwe kaanya ka kuuga gĩcindano kĩao i kĩrĩkũ. Magũrũ jacora kĩthiũrũrĩ nthĩ. Jeera njara cikamate mwĩrĩ kuuma rũteere rũmwe mwanka rũu rũngĩ. Njara ciauga ũrĩa gĩcindano kĩu kĩrĩ kĩa waa. Ciairĩkĩra nthĩ. Meetho na mũtwe biarĩ akũĩ na nthĩ na meetho jatoombaga kũona bwega. Tĩĩri ĩratonya nyiũrũ ĩraambĩria kũathimũra, magũrũ na biara biajo bireerera ruuone: rũthĩa rwa magũrũ ĩgũrũ, kĩrĩĩndĩ kiagondoka gĩkiinaga na gĩkeno.

Rũthea rwa magũrũ ĩgũrũ
Gũtĩ kathĩna
Thingata rũthĩa
Gũtĩ kathĩna
Tũthungũtheni ĩgũrũ

Ĩndĩ kĩrĩĩndĩ kĩonthe gĩtegeete njara na magũrũ. Njara iria ndaĩka ii nkai nthiru ciagĩtaga mantũ ja kũrigaria ciaremwa kinya gwĩta no arĩkũ. Igwĩtaĩta bũkai, ciambĩria kuuga mbu, ciambĩria kuinaina, ciambĩria kũthirĩrwa, o rĩo ciarekia mũĩrĩ jũragwa nthĩ mpu! Cianooka anini na iracoka ngũgĩne. Rĩrĩ ciagererie kũerekania biara kenda bigwata nthĩ bwega, ĩndĩ i kĩara gĩkĩnene akĩ kĩombĩre gũita rũtere. Rĩu njara ciagwatĩra magũrũ na kũgĩta kĩthiũrũrĩ na mwĩrĩ. Ĩndĩ bũu bwaregerwa. Biara bia magũrũ bitatheka ũu. Biaromba mũmero ũũme biatheka na inya ũntũ. Njara ikuigua ũu, ciathũra mũno na ciageria kaĩrĩ gũkamata mwĩrĩ. Itoomba gwĩta kinya arĩkũ. Magũrũ jajũkia kaanya kau gũciikumia na gũciethia kĩrĩ kĩrĩndĩ ũrĩa jarĩ mbere. Jeeta ũrĩa na ũjũ, jathũngũtha ĩgũrũ na jathũgũtha kũraaja, mũĩrĩ jũtaagwa kinya rĩmwe. Magũrũ joonthe ja barĩa baarĩ au jakinya nthĩ na gwĩtĩkanĩria. Njara nacio ciaigera ĩgũrũ na mũthũro, ciũrĩrĩtue icio ciambĩrĩtie mantũ jau.

Rĩu boonthe boona gĩntu kĩa kũrigaria, kĩara gĩ kĩnene kĩa njara kĩrĩa gĩetĩre rũtere kenda kĩũmba kũgwatĩra mũĩrĩ gĩtarĩ kĩgũcoka kĩrĩ biara biingĩ. Mbarĩ iu ingĩ cia mũĩrĩ ciarĩ akuĩ kũambĩria kũtheka rĩrĩa cioneere kĩara kĩu kĩnene gĩgĩtethagia njara kinya kũũmba guita ngũgĩ bwega nkũrũnki.

Macokanio ja mbarĩ cia mũĩrĩ jakĩgeria kuuga nũ acindĩre jeeta na mbere ntukũ ithano, ja biara bia njara na magũrũ. Kwaa gũtĩu kũa na ncamba nĩũntũ kĩrĩa njara ciombaga kũgĩta tĩkĩo magũrũ joombaga. Irĩo biaciũrĩrie, “A mwĩrĩ jwĩ mbio?” Bieja kũona mũĩrĩ ibio bionthe, bionthe birĩ kĩmwe. Mbarĩ cionthe ciabateerie guita ngũgĩ bwega keenda mbarĩ iingĩ ciũmba guita ngũgĩ ciacio.

Ĩndĩ keenda bitĩgacoke kĩrĩ macindano ja jau kaĩrĩ, kũraa kuuma ntukũ ĩu mũĩrĩ jũgeetaga jũerekene, magũrũ jarĩ nthĩ na njara irĩ ĩgũrũ. Mũĩrĩ jwetĩkĩria, ĩndĩ jwauga aana bagakuuaga na njara na magũrũ keenda batĩkorĩrũe ũrĩa kwarĩ tene. Kũraa atĩ rĩĩ, kuuma ntukũ ĩu, magũrũ jarĩngĩ kamata mwĩrĩ mwanka narĩa jũrĩenda gũĩta, ĩndĩ kuumĩra au, njara irĩngĩ ita ngũgĩ ĩrĩa yoonthe yabateere gũitwa. Njara irĩngĩ tumĩra ũũme bwacio gũcũa irio na kũnenkeria kanyua. Mũromo na maego jaa ju najo jagatakuna irio biu, bikamerua i mũmero bigeeta kĩrĩ kĩu. Kiu nakĩo gĩkainyainya irio biu bikauma weega bũrĩa bũrĩngĩ ikua nteere cionthe cia mũĩrĩ. Mũĩrĩ naju jũrĩngĩ jũkia matigari ja irio na jagaikia kĩrĩ mpau kenda iita matigari jau ĩjagera bienine na ithakene kenda mũthetu jũbua. Mĩtĩ na mĩtunda ĩrĩngĩ kũra kenda njara ciona ntunda na irio bia gũtua kenda biĩta kĩrĩ kanyua. Jũu iju mũthiũrũro jwa mũtũro.

Kinya mĩcetho na kuina ibiarĩ na o kũgĩta, kuina, kũtheka na kwaria kwarĩ kwa mũromo; kũmatũka na gũcetha mũbira biarĩ bia magũrũ; na mĩcetho ya kũgera mũbĩra yarĩ ya njara, ĩndĩ magũrũ ijo jaarĩ jamatũka. Kĩrĩ mĩcetho ya ndwĩro, magũrũ ijo jaatigĩri kieni jamatũkĩra. Nandĩ nĩũntũ mbarĩ cionthe cia mũĩrĩ iciaijĩ ngũgĩ yacio, mũĩrĩ ijwombĩre guita ngũgĩ kinya bwega nkũrũnki ya mbiti irĩa neene.

Ĩndĩ no cionere mũtaratara jwao jũũmwerũ jũrĩngĩ reeta thĩna kana ndũa. Cionere mũtwe jũrĩ nau ĩgũrũ no jwone jaka iju jwabui nkũrũnki ya magũrũ jarĩa jakinyaga nthĩ, kana nkũrũnki ya mbarĩ iu ingĩ cia mũĩrĩ, jaka iju mũnene na mbarĩ iu ingĩ anini baaju. Mbarĩ irauga mũtwe na mbarĩ iu ingĩ ciarĩ nthĩ ciarĩ ũmwe. Kũgĩta ũu ciategerere ciona igũte gĩkeno na mũrimo jwa mbarĩ ĩmwe jwigĩkua i mũĩrĩ juunthe. Jwoongera jwera kanyua gakiuga no atũa kamenye karĩarĩrĩria mũĩrĩ juunthe.

Na kwainwa:

Kĩrĩ mũĩrĩ jwetũ
Gũtĩ mũnini
Kĩrĩ mũĩrĩ jwetũ
Gũtĩ mũnini
Tũtethanagia twinthe
Twinthe kĩ twinthe
Tũtethanagia twinthe
Twinthe kĩ twinthe
Tũtethanagia twinthe
Rũũme i mĩgambo yetũ
Ngwata nkũgwate
Tũake mũĩrĩ jũũmbene
Ngwata nkũgwate
Tũake mũĩrĩ jũũmbene
Kũgwatanĩra i weega

Amwe tũgaita ngũgĩ
Mũĩrĩ jũgĩe inya
Amwe tũgaita ngũgĩ
Mũĩrĩ jũgĩe inya
Inya yetũ i kũgwatanĩra

Rũu rwaa irũ rwĩmbo rwa mũĩrĩ. Mũĩrĩ ruinaga rũĩmbo rũrũ kinya narua, na au nĩo mwanya jwa antũ na mbiti jũrĩ, kana barĩa baaregere maambĩrĩo jwa kũerekana.

Kinya ikũona weega bwa kũerekana, mbiti iingĩ iciaregere gũkara u. Ciauga kuina i waa. Mũromo jwarĩ jwa kũrĩa, tĩ kuina. Ciakarĩre amwe ciauga itĩkarokara ja ũu antũ babaangĩre.

Antũ bagakara ja mbarĩ cia mũĩrĩ ibeethaĩrwa beena thĩĩrĩ, ĩndĩ bakoona mũtwe na mũĩrĩ ja mbarĩ ikũrũa, mũtwe jũrĩ ĩgũrũ na baangĩ nthĩ, bakuujanaĩrĩa na mbiti ingi irĩa ciaregere maambĩrĩo jwa kũerekana.

~
Edited by Ngartia Brian
Read the English translation – The Upright Revolution: Or Why Humans Walk Upright by Ngugi wa Thiong’o

Brian Njagi is a 22 year old copywriter and actor. He co-founded Story Zetu, a literary blog in 2011. He published Breathing Poetry, a poetry anthology, in 2015.His works have also appeared on Storymoja and Essy Oscar Journal. He writes in Kimeru, Swahili and English and hopes that one day he will get a permanent residency to the House of Ideas.