Migharusho Ya Kuvuta Werongeke

---

Kipare

Martini Nuru Mchome

Aho kae mundu ekivate na mikono na maghu sa vyanyama vangi vena maghu mane. Etongie fiafia hata kukela kitojo mbishi na mburia. Ghati ya virungo vyose vya mwiri wa mundu ni maghu na mikono evyo vyena mgurano wedi kukela. Mgurano uu wefumie hekula kuketa virungo evyuo vyeringane na kuroughojanya kituro chegurane na kidaka.

Kigusuno nacho kikajibiwa ni ikunguro, ifundo la mkono nalo likaoka hamwe na tutunye ivato la kughu likaoka leringane na ighanza la mkono na virungo ivi viri yani mikono na maghu vywose vyekina vichaa visano, visano mira vikasua he nkombe mikono na maghu vyekina miringanyo yefwanane wa vichaa visanovisano. Kufuma hekichaa kibaha mpaka hekila kichaa kidori cha mondo siku ijo kichaa kibaha chekiho hafuhi na vila vichaa vingi sawadu na kila kichaa kibaha cha kughu. Mira kikaoka iti maghu na mikono litangana mwanakwetu kwa mburi ya mgurano uu wavo wa hafui.

Kangi ikaoka ni mila ya mikono na maghu kughenjijanya hena kuutonja mwiri hohose handu weendie kitonga, ioke kiete kana dukani kana kukwea na kusea he miti, migongo na handu hohose hala heendie kusara. Hata mwiri wekinaoke hemazi vanakwetu vala vehirie ndima nezo kwa kugurana iti mwiri uvewe kuelea, kuogelea kana kubigha kichibwinini. Mgurano wavo teuketie msaghuro wowose. Veokie na ruhusa ya kuazima vipaji he virungo vingi vya mwiri sa sauti kufumana hemomo nakuvewa kusikia kufuma hemasikio na kuidima kunusha kufuma he mbua na kudima kuvona kufuma he meso.

Kula kuidimana na kugurana kwa icha ava veri kwegerire nyami virungo vingi vywa mwiri. Vikavoka kuchukinjwa ni tabia ya vandu vala ya kukopesha vila vipaji nyami iyoyevushije meso kipimo cha kiviosha viivae iti kari seki maghu na mikono neri virungo vila tevwekidima kufuma handu hamwe vefikie na kutonga handu hangi vakavoka kuronga njama he vandu vala.

Lumi kukavoka kupanga kufuma hevuongo na kuareha neri kutesha igheri kwa sauti ya wanga, lumi lukavoka kupanga kuhusu kudima kubaha vena na nakwo vandu vala lumi Lwekiendie kumanya kindu kiwuwe. Iti ghati ya maghu na mikono niani ena nguju kukela? Vala vandu veri neri kamwe tevenaghesha kukuchanganya na mburi iyo. Mira kila mmwe akavoka kuteta iti ye niye ekiwamana hena mwiri kumkela mghenji kupanga ukwo kukagharuka fia. Iki lukaoka luvwijo iti niani ekienda kukela mghenji? Mikono ikaoka ya kuvoka kukubighia idebe. Ikavoka kuti iti vichaa vywakwe nekivisisiri kweri, kunu yekivighesha vichaa viwa maghu navwo vyekiviseka vichaa vya mikono kwa  vula vusisiri vyavo na kuviitanga mwanakwetu ena nzaǃ Hena icho kujibizana kula kukatonga hena thiku nyingi mpaka kukakonda nezo ula mgurumo ewo weho io kae ghati ya vanakwetu vwala veri. Na chekinamanyike hataghati hetena itatizo ikaoka iti mburi ila yesighavanywe fia fia vanakwetu vala veri kuitonja mburi yavo mozia hevirungo vingi iti igawe ikwenjwe.

Lumi lukang’ola iwazo. Itio hanini hathikete mkelano iti kumanya mburi ii? Virungo vyose vikapatana iti ukwo nikuduganya kwedi esikuvivi mirashida ikaoka mwe itio makelano majenyeo niahi? Virungo vingi vikang’ola madunganyo vikati hakete na mabighano agwala ghati ya maghu na mikono vangi vekienda hakete mabighano amahandi kana kuchedha mizedho ingi thataranji na ibao. Mira vakati vyose tevifaa ambu vyekiete matatanyi hena igheri la mihiro na veogohe iti hedima kuketa msaghuro.

Basi lumi lukavoka kangi kudunganya kufuma hevuongo lukati iti vekina mapatano edi mapatano majenye eokie  huvu iti maghu ekisaghura makelano akuingia mikono. Na mikono nayo yekisaghura makelano  akuingija maghu. Vala vanakwetu vakagurana na avo madunganyo vakaakunda.

Makelano ao akahirika heibwe lekiho he mshitu, hafuhi na kianda kimwe kikaoka iti virugo vyose vioke mesomeso iti viidime kukindija mwiri kari vywovywose vywenefumirira kwa kuti virungo vyekibighana kunu nakula nesa kuvona kari hena vywasi vywovywose vula. Masikio vao akaoka tenge kuthikija thauti yoyothe, mbua nayo ikakuelija iti iidime kunusha vywasi vyovyose evywo vywekitonga hemeso na hemathikio. Na lumi luikaikaa tenge kubigha lukunga kakicha hena vywasi vywovywose vywekifuma.

Ngungu ikaingija mburi ja makelano he mbande jose ja mishitu, madhi na hewa vanyama va maghu mane vakatika matambi arangi ya majani mavisi nesa kuvonesha iti vezie kutogola mhorere heicho lurungano lula lukaoka lwa rangi ja  vanyama vangivangi sa mbishi, duma,simba,mburia,ibau,twiga,ngamia,ng’ombe ja mbembe ndeza, mbogho, swala,kitojo, ifunguo na ngoswe. Vanyama va hemazi sa kiboko samaki na mamba vevikie miri yavo hala hafui na mbombe. Kunu veshighie vipande vingi vywa miri yavo bado yereho he mbombe vanyama va maghu meri navo teveshighiwe nyuma ng’ong’olo, nkuku na tausi vakabigha bigha masaghu avo kwakuidhihirwa, madeghe eho he miti nao akadhumira kwa kudhihirwa, thenene najojikaoka jekiimba kila igheri. Njeta, misango,tandu na inyongo, vikaarafa ahosi na he miti. Kilugwi nacho kikakubulula mboamboa na ifude nalo likaoka lekijinga kunu na kula. Ifoling’o isokwe mundu vakarukaruka kufuma he ipane imwe na kutonga  he ipane lingi. Miti nayo ikakushika hena ng’ungu.

Momo ukavokija makelano ala na kuzumira.

              Tukete ivi Tuizihirwe

              Tukete ivi Tuizihirwe

              Tukete ivi Tuizihirwe

              Kwa kuti iti uswi vose

              Tu ndughu mwe.

Vala vanakwetu yani mikono na maghu vakala mma iti vekikunda chenefuma he makelano neri kuketa nyami kana kuitusha kuasua makelano ala.

Mikono ikang’ola mkelano wa kuvoka vakasaka kakore vakakarusha nahosi na vakati iti ndima ya kughu nekimwedu kutoa kala kakore na kukatagha, maghu ekidima kuketa igheri lolose lila hena makelano na ekundiwe kuvigeranya vichaa vywavo nesa kuhira makelano ala. Na maghu akaghesha kugharusha kakore kala vakaghesha kukashukuma vakaghesha nzia jose mira vakaherwa kukatoa nezo na hata kula kukasogeja tekuokie na mborogeji vedimie kukashukuma ikenda idori du.

Vichaa vwa mikono vywekinavone vula, vikaomba sauti kufumua he momo na vikavoka kuseka na mikono ikakuteshija na kuringa kufuma he vula vusisiri vywavo na vakakatoa kakore kala kwa nzia jesifwanane fwanane vakakatagha na hemshitu na vakashigha luvungano kuseja mhemo kwa kujutiwa ni kughesha kula na mikono ikavonyesha kughesha kwekelile vakatoa vipande vidoridori vywa msau kufuma he ibakuli la mchere. vakavechija uzi hesingano, vakahareha mihiko midori ya kushukumia makore eemea, vakaareha mivwi na kuikosha na hae neri kamwe maghu teekidima kuketa vindu saivi thari hena kuota. Na maghu akaituka he ula ufundi wa vanakwetu navo vashokeri. Luvungano lukabigha maizi kwa nguju nesa kuvonesha nezo vumwe ghati ya ila mikono eyo yekiareha mkelano hena igheri lila mburi ii yechukije kweri maghu na kuti iti maghu ekivoneke ni masoka neri teeidime tema vichaa vywa maghu vywelie vywasi he msau hena kula vywasi kusaka mkeleno wa kuvainga vwanakwavo vavo na likaoka igheri la maghu kuinga mikono mkelano ekazie iti tehena mburi nyingi yeendie mikono iutike mwiri wose kufuma handu hamwe he mjunguiko mhaka hundu hangi, vichaa vywa mikono vikagharusha bera iti uo mkelano nekiwakivuruudu kweri ikaoka iti mwiri ukafokoroma wanga nasi mikono ikaoka ohasi na maghu akagharuka nokoanga. Meso akaginda hemsau na esidime kangi kuvona nezo, na mbua ikafuta he mburi ya ipusa luvungano lukabigha lukunga na kuzumira.

             Ivato ivato wanga

             Telena Mburi

             Rereha ivato

             Tehena mburi

             Tutorokeeni na wanga

Luvangano lukagharusha meso avo na hemikono igheri ifuhidu levechije mikono yekivonesha mburi mira iki nekimisoka muno. Yekipangie ikenda idori , mira ikaia kwa lusenekera, ikafikwa na kuushigha mwiri ugwe. Ikathama na kughesha kangi igheri lila mikono yegheshije kuvighavanya vichaa vibahadu evywo vyweidime kujutika ikaghesha kufokoroma na mtwi mira lila icha lavo likasuwa ambu lekienda lughenjo lwa maghu. Likafika igheri la vichaa vywa maghu kuseka vikaazima sauti mburutu kufuma hemirangi iti vasikifwanyanye kiseko chavo na kila cha vichaa vywa mikono kutumia kula, kukaichukija mikono na mikono ikaghesha kangi cha mwisho kuutika mwiri ikaherwa kutonga mozia, hata ikenda imwe kufikwa kukazika na vikachwa nyami maghu nao teeteshije igheri kuvonsha utanda wavo ikakubighabigha ahosi kuvechija heivato lavo ikavoka kuza na ikajenga na ikaruka maghu eketie mburi jose iji neri kuushigha mwiri ugwe hata kamwe na maghu ose aluvungano lwevungane akabighabigha mavato avo ahosi nesa kuvonsha vumwe vywavo na maghu mwiri mikono ikaghesha kukisua kindu ichi kunu yekioka iti yaivaa iti niyo yerongorwe kuvata niamaghu.

Mira mburi mwe ikaoka tangu vila vichaa vibaha vywekikujutie hena ila ndima ya mkelano vywebakie vyweho mondo ya vila vichaa vingi luvungano lukavoka kangi kuseka mira kiseko chavo kikaoka kidori vekinamanye mburi ingi kila kichaa kibaha cheho mondo he vichaa vingi tekioshije mkono ukete kirema mira cheoshije mkono uidime kuhira ndima nezo ni mburi ani iji? Yaani yoo kirema chaoka kindu cha kushaira!.

Na mgayo wa kuti evotie he makelano ala ukatonga he igheri la misi mithano sa kirinhanyo cha vichaa vundu vywevo he ikoti na hekila ivato mira teveidime kuchwa iti ni kichaa kibaha cheho mondo he vichaa vingi tekioshije mkono ukete kirema mira cheoshije uidime kuhira ndima nezo ni mburi ani iji? Yaani yoo kirema chaoka kindu cha kushaira?

Na mgayo wa kuti niani avotie he makelano ala ukatonga he igheri la misi mithano sa kiringanyo cha vichaa vundu vyweho he igoti na hekila ivato mira tevidimie kuchwa iti niani evotie ambu kila mmwe ekina mburi jakwe mwenye na kila mwanakwavo ekimteghemea mghenji.

Mzomano wa kudunganya ukafumirira mvywijo mbaha nakuti nini kikolo cha mwiri? Mira kikamanyika iti kikolo kijenye cha mwiri nekikurunganya virungo vywose vywekighenjanya nesa kumanya iti kuherana kwa kiringanyo kila tekukafumirire kangi, na nekikumanya iti virungo vywose vwa mwiri vywekidima kuhareha ndima yavo hesina neri kuherana. Vokachwa iti mwiri wekivata werongeke maghu akaoka kijusi na mikono ikarengerengeta kupatanya uku kukavaguranya mira kikabakidu iti ni lazima vana vaarefe nesa vasireivae mila javo.

Vakaghavanya ndima maghu ekinzosha mwiri na mikono yekihira ndima na kavigura vindu kunu maghu ekironga ndima mbaha yeemee yakuuzosha mwiri, mikono yekitumia kipaji chayo kuronga ndima hena mazingira na kumanya iti kijo kifika he momo. Momo uvechija he mirangi mhaka kukifisha he ndeni, ndeni nayo yekighuha virutubisho vywose hena kijo icho na kikivechija hena maboma avo nesa ndima ya kijo icho irite henavirungo vywose vywa mwiri na ndeni yekitagha vywebakie hena mivongo ya mwiri nesa uchafu uo uidime kukongoloshwa hemakongo sa kufinikirwa ahosi ambu yegharushe vindu vywemea na mikono yekitunda matunda kufuma he mimea nakuigera he momo, uo ni mjunguluko wa maisha.

Hata huvo nekiiti kupanga ukwo bado kwekidima kukindija madunganyo ezie mtwi ukarengerengeta wanga hangi wekidunganye iti niwedi nezo kukela maghu ebakie hahosi na hangi chedunganye iti kuchwa mburi kwose ne kwayo kikaoka iti nicha lusenekera iti vywasi he mmwe vuoke ni vywasi hevose virungo vikaukanya momo nakuuti wekinati “changu” kana “kila changu” wetetie hevundu vwa mwiri wose.

             Vakazumira

             Mwiri ni wetu

             Tehena mwiri ndima

             Mwiri ni wetu

             Tehena mwiri ndima

             Tuhiririana

             Uswi kwa uswi 

             Tuhiririana

             Lumi ni izi letu

             Nitika nami nikutike

             Tuarehe mwiri wena nguju

             Nigura nikugure

             Tuarehe mwiri wena nguju

             Nigura nikugure

             Tuarehe mwiri wena nguju

             Vywedi ni vumwe

             Tuhira ndima hamwe

             Nesa tuoke venye nguju

             Tuhira ndima hamwe

             Tukete mwiri wenanguju.

Ulu lukaoka luzumiro elwo lwa mwiri, nawo mwiri uzumira ulu mhaka musi wayoo na huvu nivywo handu na vanyama vesina vywanyanyi vanyama vesina kukugeranya na migharusho ya kuvata werongeke.

Mira vevonie vanyama neri kamwe teveendie kukugeranya he migharusho iyo. Iyo mburi ya kuzumirazumira veivonie iti niyakivurundu muno vevonie iti ndima ya momo nimwe na ndima njenye ni kula esikuzumira!Hecho vakaareha luvungano lwavo lwa kusua migarusho.

---

Martini Nuru Mchome was born in Mhezi ward, Kilimanjaro -Tanzania. He has completed Form Four, and he now working as a chauffeur in Gairo District Council in Morogoro, Tanzania. He’s married with four children.